270 lat temu otwarto pierwszą polską Bibliotekę Narodową Aktualności 270 lat temu otwarto pierwszą polską Bibliotekę Narodową
8 sierpnia 1747 roku bracia Andrzej Stanisław i Jan Andrzej Załuscy, właściciele ogromnego księgozbioru, otworzyli w Warszawie Bibliotekę Publiczną Załuskich, która po przejęciu jej przez Państwo po śmierci drugiego z założycieli przyjęła miano Biblioteki Rzeczypospolitej Załuskich zwanej. Była to nie tylko „pierwsza w Królestwie Polskim biblioteka”, ale także jedna z pierwszych bibliotek narodowych w Europie. Zgromadzone w niej zbiory, liczące na początku blisko 200 tysięcy woluminów i 10 tysięcy rękopisów, pozwoliły traktować ją jako największą książnicę publiczną w Europie w XVIII wieku. W 1794 roku dysponowała już 400 tysiącami woluminów.
Jej założyciele byli dobrze wykształconymi, dysponującymi wysokimi dochodami bibliofilami o rozległych kontaktach europejskich. Przygotowania do powołania biblioteki publicznej rozpoczęły się już w 1722 roku, kiedy to starszy z braci został biskupem płockim i odziedziczył po swoim stryju Ludwiku Załuskim jego własną kolekcję, zawierającą m.in. księgozbiór prymasa Stefana Olszowskiego. Bracia przenieśli otrzymane zbiory do Warszawy, połączyli je z własnymi bogatymi w wiele historycznych kolekcji i otworzyli dla czytelników instytucję pod nazwą Biblioteka Publiczna. Właściciele dążyli do gromadzenia wszystkich publikacji polskich poprzez zakupy i dary, ale także zwracając się do drukarzy o przesyłanie najnowszej produkcji. W 1780 roku Sejm przyznał Bibliotece prawo otrzymywania za darmo każdej publikacji krajowej.
Na rozkaz carycy Katarzyny II z 1794 roku cała Biblioteka została skonfiskowana i przewieziona do Petersburga. Niezależnie od dużych strat podczas transportu stanowiła jednak bezcenną kolekcję. W 1795 roku caryca kazała wybudować dla przejętych zbiorów nowy gmach, który stał się początkiem Biblioteki Carskiej, późniejszej rosyjskiej Biblioteki Narodowej. Dopiero po traktacie ryskim w 1921 roku odzyskano dużą część zasobu Biblioteki Rzeczypospolitej Załuskich zwanej. Niestety większość z nich została spalona razem z niemal całą kolekcją rękopisów, starodruków, grafiki i map Biblioteki Narodowej przez okupujących Warszawę Niemców w 1944 r.
Biblioteka Narodowa od kilku lat bardzo intensywnie rejestruje nierewindykowane fragmenty Biblioteki Rzeczypospolitej w Petersburgu. W 2013 roku BN opublikowała Inwentarz rękopisów Biblioteki Załuskich w Cesarskiej Bibliotece Publicznej. Jest to spis rękopisów, który powstał w Petersburgu w latach 1806–1807 podczas wypakowywania przejętych obiektów ze skrzyń. Publikacja zawiera informacje o 8 576 rękopisach w 11 010 tomach. Udało się w niej zidentyfikować ponad 90% wpisów, dzięki czemu mogły one zostać uzupełnione o sygnatury, wprowadzone w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w latach 40. XIX wieku i używane do dzisiaj, a także o informację, czy dany rękopis nadal istnieje, a jeśli tak, to gdzie jest przechowywany.
W 2016 roku BN wydała Katalog książek z Biblioteki króla Zygmunta Augusta w zbiorach Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Sankt Petersburgu, zawierający 74 woluminy (obejmujące 110 edycji), niemal wszystkie pochodzące z Biblioteki Rzeczypospolitej. W 2016 roku rozpoczęto wieloletni projekt identyfikacji i katalogowania starodruków z Biblioteki Rzeczypospolitej znajdujących się w Petersburgu. W planach BN na rok 2018 jest wydanie katalogu rękopisów z Biblioteki Rzeczypospolitej, zachowanych w książnicach narodowych Polski i Rosji.
