Międzynarodowa Nagroda Literacka im. Zbgniewa Herberta 2018

Nuala Ní Dhomhnaill laureatką Międzynarodowej Nagrody Herberta 2018!

Fundacja im. Zbigniewa Herberta ogłosiła nazwisko laureata Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta 2018. Międzynarodowe jJury uhonorowało nią Nualę Ní Dhomhnaill, irlandzką poetkę piszącą w języku gaelickim, jedną z twórczyń, dzięki którym we współczesnej literaturze kobiety „odzyskują głos”. Jury pod przewodnictwem Jurija Andruchowycza

Jury uznało, że twórczość Ní Dhomhnaill jest spełnionym artystycznie aktem ratowania języka z pozoru skazanego na zagładę, gestem przeciwstawiania się kulturowej unifikacji. Przypomina się tutaj postawa samego Herberta, w słynnej „Modlitwie Pana Cogito – podróżnika” proszącego: „żebym rozumiał innych ludzi inne języki inne cierpienia”. Partnerem strategicznym Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta 2018 jest Fundacja PZU.

„Wybraliśmy poetkę odważną i przełomową, która jest ważna zarówno z lokalnego, irlandzkiego, jak i z międzynarodowego punktu widzenia. Poetkę, która pomogła odrodzić się własnemu językowi” – komentował Edward Hirsch, tegoroczny przewodniczący Jury. „Jestem zachwycona z powodu przyznania mi tej Nagrody przede wszystkim dlatego, iż kiedy piszemy w języku należącym do mniejszości łatwo możemy być przeoczeni, nawet we własnym kraju. Nie spodziewałam się zatem, że wygram. Pragnę podziękować członkom jury za to wyróżnienie, nie tylko w imieniu własnym, ale także w imieniu języka irlandzkiego” – napisała zaś laureatka.

Nuala Ní Dhomhnaill przyszła na świat w roku 1952 w Lancashire w Anglii, w rodzinie dwujęzycznej. Gdy miała pięć lat, zamieszkała w hrabstwie Kerry w Irlandii. Studiowała literaturę angielską i irlandzką na University College w Cork. W roku 1973 wyszła za mąż za Dogana Leflefa, z którym przez kilka lat mieszkała w Holandii i Turcji. W roku 1980 rodzina wróciła do Irlandii, osiedlając się pod Dublinem, zaś rok później Nuala Ní Dhomhnaill opublikowała swój pierwszy tom wierszy w języku gaelickim. Wkrótce przekroczyła granice oddziaływania tego obszaru językowego, jej poezja urzekła bowiem innych poetów irlandzkich, przekładających jej wiersze na angielski. W ten sposób publikowała kolejne książki dwujęzyczne, których tłumaczami byli wybitni twórcy: Seamus Heaney, Michael Longley, Derek Mahon, Eilean Ni Chuilleanain i Medbh McGuckian, a przede wszystkim Paul Muldoon. W swojej twórczości Nuala Ní Dhomhnaill czerpie z celtyckiego folkloru i mitologii, łącząc jednak te elementy ze współczesną problematyką, spośród której na pierwszy plan wybijają się takie wątki jak rozpatrywana z perspektywy postkolonialnej relacja między kulturą irlandzką i angielską, a także feministyczna reinterpretacja problematyki kulturalnej i społecznej.

Międzynarodowa Nagroda Literacka im. Zbigniewa Herberta to wyróżnienie na polu literatury światowej – przede wszystkim w dziedzinie poezji. Przyznawana jest od 2013 roku za wybitne dokonania artystyczne i intelektualne nawiązujące do idei, które przyświecały twórczości Zbigniewa Herberta.

„Herbert fascynował się kulturami, którym w historii »gorzej się powiodło«, które zostały podbite przez silniejszych sąsiadów. Badał z tego powodu kulturę Langwedocji czy Etrusków, pamiętając oczywiście, że również Polacy o mało nie zostali starci z powierzchni Europy. Jestem przekonana, iż wybór twórcy piszącego w języku niewielkiego narodu, mającego za sobą bolesne doświadczenia historyczne i heroicznie walczącego o przetrwanie – przypadłby mu do gustu. Ja sama zaś dodatkowo cieszę się, że Nagroda jego imienia po raz pierwszy trafiła do rąk kobiety” – mówiła Katarzyna Herbert, wdowa po poecie i założycielka Fundacji jego imienia.

Laureata Nagrody wskazało międzynarodowe jury, w skład którego weszli poeci, eseiści, tłumacze i wydawcy: Jurij Andruchowycz (Ukraina), Edward Hirsch (USA), Michael Krüger (Niemcy), Mercedes Monmany (Hiszpania) oraz Tomasz Różycki (Polska).

„Wiersze Nuali Ní Dhomhnaill oddziałują na czytelnika dzięki gęstości obrazowania, odwadze myślenia, rozległości skojarzeń, czystości brzmienia. Ní Dhomhnaill mogłaby odnieść sukces posługując się angielskim, świadomie jednak wybrała język mniejszości, gaelicki – prawdziwy język Irlandii, któremu dziś zagraża zniknięcie. Taki pełen determinacji gest twórcy zasługuje na szacunek i najwyższe wyróżnienia. Ní Dhomhnaill jednocześnie walczy o prawo irlandzkich kobiet do twórczej ekspresji, do krytyki podporządkowanego mężczyznom życia społecznego ich kraju. Z tego punktu widzenia należy przywołać postać Herberta – poety nie zawierającego moralnych kompromisów. Do kogo innego winna trafić nagroda Jego imienia, jeśli nie do tej właśnie bezkompromisowej bohaterki, jaką bez wątpienia jest Nuala Ní Dhomhnaill?” – uzasadniał wybór Jurij Andruchowycz.

W języku polskim wiersze Nuali Ní Dhomhnaill można odnaleźć w antologii „Sześć poetek irlandzkich” (Wrocław 2012), przełożonej i opracowanej przez Jerzego Jarniewicza.

Nuala Ní Dhomhnaill

w przekładach Jerzego Jarniewicza

(z antologii „Sześć poetek irlandzkich”, Wrocław 2012)

W kwestii języka

Kładę nadzieję na wodzie

na dnie łódeczki

języka, jakbym kładła

niemowlaka

w kobiałce splecionej

z kosaćcowych liści,

której spód pokryto

smołą i bitumem,

a potem puszczam ją z prądem

przez porastające brzeg

wielkiej rzeki

turzyce i papirusy,

żeby ją wody poniosły,

choć nie wiem, gdzie osiądzie,

być może na kolanach

córki faraona.

[według przekładu Paula Muldoona]

Patrząc na mężczyznę

Zdejmij je,

Po kolei,

Spodnie i znoszony

Szary podkoszulek,

Okulary połóż

Na półce

Obok grzebienia

I chusteczki.

Potem przejdź po podłodze

Po mojej prawej stronie,

Podejdź do łóżka,

Żebym mogła oczyma

Wędrować z góry na dół

Po ciemnych dolinach skóry,

Niech mój wzrok głaszcze

Te cudowne kości.

I bądź cierpliwy

Ze mną dziś wieczór,

Nie podpowiadaj, jak mamy to zrobić,

Rozluźnij się, zrozum,

Że wobec nagiej prawdy

Nie umiem

Zaspokoić wzroku

Ani zamknąć na spust oczu.

Mężczyzno, o długich

Kończynach,

Szerokich ramionach.

I wąskiej talii,

Jesteś piękny i męski

Od włosów po palce u stóp,

I z przyrodzeniem

Na właściwym miejscu,

Ciebie powinno się czcić

W miejscach publicznych,

Tobie powinno się wręczać

Trofea i czeki.

Jesteś modelem

Dla dłoni artysty.

Stoisz teraz przede mną

W samej skórze, z zegarkiem na ręce.

[według przekładu Eiléan Ni Chuilleanáin]

Alba

Dla świtu to wszystko jedno, na co dnieje –

Na sroczą awanturę w liściach wysokich drzew;

Na zieloną kaczkę, tego dandysa z mokradeł, i jej

Stylowe glissando wśród trzcin; na kurkę wodną,

Której biała halka trzepocze ponad stawem;

Na poławiacza ostryg brodzącego pod odpływ.

Dla słońca to wszystko jedno, nad czym wschodzi –

Nad oknami kamienic georgiańskich placów;

Nad nalotem hord pszczelich na ogrody przedmieścia;

Nad parami kochanków, którzy nim zrobią to znowu,

Unisono ziewają; nad rosą jak krople potu albo łzy

Na liliach i różach; nad nagością twoich ramion.

Ale dla nas to nie wszystko jedno, że noc dobiega

Końca; że muszą nam wystarczyć dzisiejsze

Zdarzenia, że musimy schylić się, zebrać i posklejać

Te liche skorupy naszego tu życia, żeby nasze dzieci

Piły wodę z potłuczonych dzbanków, a nie z dłoni

Złożonych w miseczkę. To wcale nie wszystko jedno.

[według przekładu Michaela Longleya]

Jeruzalem

Kiedy myślę o tobie,

mleko wypełnia mi piersi.

Jestem Jeruzalem, miasto święte,

mlekiem i miodem płynące,

karbunkuły i szafiry

są mi fundamentem, z rubinów

stropy i belka pod stropem,

bramy z kryształu...

Już nie ci nie powiem,

woda uderzyłaby ci do głowy.

Nie dam ci też satysfakcji,

byś myślał, że było mi aż tak bardzo źle.

Bądź pewien, na moją przypadłość

nie znamy lekarstwa.

Ogłaszam stan bezbronności.

Powiedzmy tak: jestem kobietą,

mleko wypełnia mi piersi.

[według przekładu Toma MacIntyre’a]

Uroczystość wręczenia Nagrody odbędzie się 10 maja 2018 w Teatrze Polskim w Warszawie.

Partnerem strategicznym Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta 2018 jest Fundacja PZU.

Partnerami Fundacji im. Zbigniewa Herberta są:

Instytut Adama Mickiewicza, Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie oraz Biblioteka Narodowa

patronem medialnym Polskie Radio.