Recenzja

Bazylika Świętego Piotra

Opracowanie albumowe „Bazyliki Świętego Piotra” dokumentuje pasjonującą historię największej budowli w historii Kościoła katolickiego, ale również Rzymu Wiecznego Miasta, jest dziewiątym tomem serii wydawniczej Monumenta Vaticana Selecta. Jest to seria włoskiego wydawnictwa Jaca Book Spa z Mediolanu. Jej inicjatorem był jeden ze współautorów niniejszego tomu Hugo Brandenburg. Seria przedstawia historię powstania monumentalnych starożytnych kompleksów budowlanych; od starożytnych rzymskich nekropolii odsłoniętych pod bazyliką watykańską po pierwsze kościoły chrześcijańskiego Rzymu z okresu IV do VII wieku. Opatrzone nową staranną szatą ikonograficzną i ikonologiczną dokładnie zilustrowały dziedzictwo artystyczne piśmiennicze i architektoniczne nowożytnej epoki.

 

Odtworzenie złożonej historii tej wspaniałej budowli mającej odzwierciedlać potęgę Kościoła wymaga syntetycznej wiedzy, staranności, to tak jakbyśmy wydobywali na światło dzienne ukryte przed nami pod warstwami piasku ruiny starożytne ruiny. Skupił się na niej jak na soczewce geniusz wielu artystów. Natchnieni jej wielkością i niepowtarzalnością odcisnęli na niej piętno swojego talentu, uporu i duchowości. Szesnaście wieków odwzorowało w niej swój awers i rewers niczym w unikalnej bezcennej monecie. Nieprzeciętni architekci, genialni rzeźbiarze i malarze eksperymentowali na niej przeróżne nowe techniki budowania i zdobienia. To tu na zwieńczeniu latarni kopuły Michała Anioła wyznaczono symboliczną datę narodzin baroku.

Trzy rozdziały odsłaniają przed nami i zarazem pieczętują niezwykłą historię tej unikalnej w skali świata budowli. Starożytna bazylika została ufundowana przez cesarza Konstantyna na znak zwycięstwa nad Maksencjuszem jego ówczesnym największym rywalem za czasów papieża Sylwestra (314-335), ale wykopaliska z lat 1940 -1950 przesunęły tą datę na rok 337, rok śmierci papieża. Cesarz, a później wielu senatorów będących chrześcijanami przekazało swoje majątki, ziemię, nieruchomości na jej utrzymanie. Kościół św. Piotra zbudowano na terenach nekropolitalnych, na zboczu Wzgórza Watykańskiego, na planie monumentu zwanego "Trofeum Gajusza" wielkości jednego metra ufundowanego przez wspólnotę chrześcijańską na początku III wieku. Uważano go za grób Piotra, stąd określenie „pomnik nieśmiertelności”,stał się drugim co do rangi kultowym miejscem po Ziemi Świętej – cementował triumf Chrystusa i jego nauki.W dalszej części tego rozdziału dowiemy się kolejnych fazach powstawania pierwszego kościoła Piotrowego i jego ewolucji. Każdą z kolejnych jego historii dokumentują ryciny, rysunki, zdjęcia, tak iż niejako wizualnie obcujemy z narodzinami historii pierwszej bazyliki św. Piotra. Kolejni papieże kontynuowali dzieło Konstantyna, rozbudowując jego bryłkę. Pierwsza Bazylika stała się później  terenem budowania nowych grobowców i pochówków m.in. teodozjańskiej gałęzi rodu cesarskiego, co przydaje bazylice św. Piotra charakter głównego sanktuarium cesarstwa zachodniego. Najstarsze  odkopane sarkofagi pochodzą z lat trzydziestych IV w.

W miarę jak bazylika zyskiwała miano kościoła liturgicznego, od V wieku zaczęto w niej grzebać zmarłych papieży; wcześniej chowano ich w okolicznych katakumbach i kościołach cmentarnych.  Kolejny rozdział ukazuje nam Bazylikę św. Piotra w czasach średniowiecza.

W tysiąc pięćet szóstym roku papież Juliusz II  zapoczątkował prace przy nowej bazylice, a decyzja Pawła V z tysiąc sześćset piątego roku pozwalająca wyburzyć pozostałości dawnej starej bazyliki otworzyły drogę do przekształcania pierwotnej budowli konstantyńskiej w znaną do dziś bryłę architektoniczną Kościoła Apostolskiego. Stara Bazylika właściwie przestała istnieć pod koniec XVIII wieku, zastąpiła ją nowa przebudowana, rozbudowana bryła. Jej budowę nadzorowali między innymi: Donato Bramante, Rafael Santi, Michał Anioł, Domenico Fontana i Carlo Maderno. Słynną kopułę zaprojektował Michał Anioł, ale nie zdołał jej ukończyć. Prace kontynuowali: jego uczeń Giacomo della Porta i inny wybitny architekt Domenico Fontana. To co powstało było w założeniach wierne projektowi Michała Anioła, ale wzbogacone zostało o pomysły następców. Na przykład latarnie na kopule to dzieło autorskie Fontany. Jej wnętrze ozdobiono mozaikami. Po szczegóły odsyłam do monografii kościoła Piotrowego. Na każdej stronie tekst obudowany ikonograficzną szatą, tak że lektura zdawałoby się popularnonaukowego komentarza nie nastręcza żadnych trudności, wręcz obie sfery, tekstowa i ilustracyjna uzupełniają się.

Tekst towarzyszący rysunkom odzwierciedla aktualny stan badań i wykopalisk dokumentujących szesnaście wieków historii Bazyli św. Piotra, która jest najbardziej rozpoznawalną watykańską budowlą. Jej historii jest tak naprawdę opowieścią o nas, milionach wiernych, którzy pielgrzymowali do stolicy Piotrowej z najodleglejszych stron świata.
Polecam tą fantastyczną publikację, bowiem staranność z jaką została wydana koresponduje ze starannością z jaką kolejni papieże pochodzący często z rywalizujących ze sobą rodów nie zawsze zgadzając się co do polityki kościoła, tutaj, w tym miejscu zawieszali swoje spory. Stąd teraz możemy chłonąć piękno, głębię i maestrię tej monumentalnej budowli, której historia trwa przez wieki wzbogacając dziedzictwo europejskie, ale także stając się dla każdego wierzącego i nie tylko symbolem geniuszu i natchnienia wielu zaangażowanych w jej budowę artystów, ale przede wszystkim ludzi. Bo każdy z nich zostawił w niej cząstkę siebie i  swojego życia. A to jest sytuacja jedyna i niepowtarzalna w swoim rodzaju.