Recenzja

Finlandia kontra Stalin

Ważna pozycja wypełniająca lukę w zrozumieniu fińsko-radzieckiej „wojny zimowej” 1939-1940, w jej szerszym znaczeniu dla polityki znamionującej początek zimnej wojny 1939-1950.

 

 

Jeśli myślisz czytelniku, że odnajdziesz w tej pracy ekscytujące sceny bitew czy opisy walk między armią fińską, którą dowodził marszałek Mannerheim, to grupo się mylisz. Publikacja Kimmo Rentoli profesora historii politycznej ukazuje przede wszystkim polityczną kuchnię w której rządzili w tamtym historycznym czasie Adolf Hitler i Józef Stalin. Oczywiście nie mogło zabraknąć w tym menu Finów, którzy byli w tym konflikcie stroną broniącą swojej niepodległości i integralności.

Obsesja Stalina na punkcie „strzału w plecy” spowodowała, iż Finlandia wraz ze swym położeniem (od XIII wieku stanowiła wschodnią część Królestwa Szwecji) stała w orbicie zainteresowań Józefa Stalina i jego koncepcji „sowietyzacji” wybrzeży Bałtyku, co stało się udziałem państw bałtyckich, które pozwoliły na zainstalowanie na ich terenie radzieckich baz wojskowych.

Po przegranej wojnie z Rosją 1808-1809 Szwecja zmuszona była oddać w swoje wschodnie prowincje. Finlandia stała się wówczas Wielkim Księstwem stając się odrębnym państwem, w którym obowiązywała szwedzkie prawo ale z własną administracją, a potem także walutą. Dopiero w 1863 roku fiński wyparł język szwedzki. W 1906 utworzono jednoizbowy parlament, a rok później przeprowadzono pierwsze demokratyczne wybory. Czynne prawo wyborcze przysługiwało zarówno mężczyznom i kobietom. Finlandia była pierwszym krajem w Europie w którym kobiety uzyskały prawo głosu. Po rewolucji 1917 roku Finlandia ogłosiła niepodległość. To tyle w skrócie o tym dzielnym państwie, które zaatakowane przez Stalina stawiło mu czynny opór. Obnażając przy okazji słabość bolszewickiej machiny wojennej.

Tajny pakt Ribbentrop-Mołotow dzielił wpływy również w tej części Europy, Finlandia znalazła się w sferze wpływów radzieckich. Ale do pierwszej zimowej wojny w 1939 roku jeszcze tego nie wiedziano. Sowieci bez żadnego ultimatum napadli na Finlandię sądząc, że tak jak Polska w 1939 nie przeciwstawili się potędze armii radzieckiej.
Niestety, wywiad agenturalny NKWD, wojskowy GRU, ani też Stalin nie wzięli pod uwagę wyczulenia Finów na punkcie wolności i integralności terytorialnej swojej małej zaledwie czteromilionowej Finlandii. Stalin myślał, że klasa robotnicza i chłopi powitają ich kwiatami jak na zachodniej Ukrainie. Bierna postawa Zachodu i Niemiec zachęciła wodza światowej rewolucji do pełnoskalowej wojny. Konflikt zbrojny między ZSRR a Finlandią, trwał od 30 listopada 1939 roku do 13 marca 1940 roku (105 dni). Jej wynik wedlug najnowszych danych, to ponad 126 tysięcy zabitych czerwoarmiejców i 160 tys. rannych. Finowie stracili 27 tys. zabitych i 144 tys. rannych. 430 tys. Finów straciło swoje domy.

 

Heroiczny opór fińskich wojsk i ochotników, nagłośnienie konfliktu przez światowe media, stanowisko Wielkiej Brytanii i w końcu Niemcy, którzy nie życzyli sobie aneksji Bałtyku doprowadziło do zakończenia zimowej wojny. Stalin wyciągnął wnioski ze stopięciodniowego konfliktu. Uświadomił sobie niewydolność służ dyplomatycznych i wywiadowczych, fatalne dowodzenie i brak synchronizacji różnych rodzajów wojsk, ale bynajmniej nie obarczył tym siebie, lecz po prostu zrobił kolejną „czystkę”.

Od trzeciego rozdziału Rentola prowadzi nas, wykorzystując niedostępne wcześniej dokumenty, pamiętniki, artykuły przez meandry stalinowskiej dyplomacji.

Rentola ujawnia noty dyplomatyczne i tajne raporty Malenkowa, Mikojana, Bułganina, młodego Gromyko, Chruszczowa, ale przede wszystkim dwóch kobiet Aleksandry Kołłontaj i Augustine Stridsberg psedo „Klara” zwerbowanych przez radziecki wywiad. Stronę fińską reprezentowali, szef wywiadu Passonen, minister spraw zagranicznych Tanner, młody Urho Kekkonen, prezydent Paasikivi i wielu innych. To pasjonująca lekcja kulis dyplomacji i gry służ wywiadowczych, która pozwoliła małej Finlandii pomimo klęski i współpracy z Niemcami zachować integralność terytorialną i niepodległość, pomimo „odchudzenia” jej przez traktat pokojowy.

Umiejętne wykorzystanie sytuacji międzynarodowej (planowane uderzenia angielskie i tureckie na pola naftowe Baku, czy wojna w Korei), obawa Stalina przed światową opinią, doprowadziła do polityki neutralności, inaczej mówiąc finlandyzacji; termin odwołujący się do charakteru stosunków między Finlandią a ZSRR po 1944; przywoływany w zachodniej publicystyce m.in. na określenie groźby ograniczenia poprzez pokojowe powiązania niezależności państw zachodnioeuropejskich przez ZSRR w okresie tzw. odprężenia w latach 70. Co ciekawe rozważana przez opozycję polską lat 70. i 80. jako szansa na ograniczenie ingerencji ZSRR w sprawy wewnętrzne państw bloku komunistycznego w zamian za utrzymanie niesuwerenności ich polityki zagranicznej

Książka ciekawa, wnosząca nową wiedzę, mnóstwo niepublikowanych dotychczas źródeł, zapisków, raportów zgromadzonych na 54 stronach przypisów, które czytałem z równym zainteresowaniem jak tekst główny. Polecam.

 

1.