Recenzja

Harcerstwo na Rusi i w Rosji 1913-1920. Pamiętnik kresowy. Zeszyt 1.

Harcerstwo było przed I wojną jednym z filarów na których opierało się jeszcze w czasie zaborów narodowe wychowanie młodzieży polskiej. Misja jaka przyświecała ówczesnemu kierownictwu było wpajanie wielkiej masie młodzieży polskiej. patriotycznego wychowania, wiedzy historycznej i wychowania obywatelskiego.

Zeszyt pierwszy "Pamiętnika Kresowego" obejmuje historię "Harcerstwa na Rusi i w Rosji w latach 1913- 1920". Z racji ograniczeń związanych z objętością publikacji autor Stanisław Sedlaczek pedagog, instruktor i działacz harcerski, harcmistrz Rzeczypospolitej, Naczelnik Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego skupił się na ogólnej charakterystyce rozwoju harcerstwa na ówczesnych ziemiach, a może raczej obszarach - od Zbrucza po Dniepr, z zaznaczeniem części Podola, ale także wzbogaconą o część Rusi.

Autor skupia się w nim na podstawowych akcjach; od pokazania idei ruchu harcerskiego - przyrzeczenia: "Mam szczerą wolę całem życiem pełnić służbę Bogu i Ojczyźnie, nieść chętną pomoc bliźnim,; być posłusznym Prawu Harcerskiemu". Bo jak pamiętacie Państwo pierwszym prawem harcerskim jest: "Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy". Kodeks Praw Harcerza obejmuje dziesięć punktów, dziewiąte z nich mówi, iż: Harcerz jest oszczędny i ofiarny". Tych dziesięć przykazań harcerskich tworzy Katechizm Dobrego Polaka. Najważniejsze z nich, to zasady karności, oszczędności,, czystości moralnej, stosunku do Ojczyzny, Rodziny, do bliźnich, do przrody.

Na tym fundamencie można było budować zręby, wpierw harcerstwa konspiracyjnego, potem legalnych struktur, w skład których wchodziło szkolenie wojskowe, a potem  udział drużyn harcerskich w walce o niepodległość.

Budowa tych struktur rozpoczęła się już w roku 1912, kiedy to do Odessy i Kijowa trafiły pierwsze egzemplarze podręcznika autorstwa  Makowskiego "Scouting jako system wychowania", a inicjatorem powstania zorganizowanego ruchu był student Uniwersytetu Kijowskiego Józef Dybowski, członek "Polonji" - narodowej organizacji akademickiej. Wraz z Władysławem Niekraszem zorganizowali pierwszy zespół "Kruków". W latach 1913-1914 drużyna ta rozrasta się w pluton, a przy okazji powstaje też zastęp żeński. Powołane do życia pismo "Skaut" kolportowane nielegalnie, krąży po Kijowie i okolicach w kilkudziesięciu odpisach dostarczając pionierom skauting bodźców i treści do dalszej pracy. Pierwsza miejscowa komenda z prawdziwego zdarzenia powstaje w 1914 roku. Pozwoliło to scalić komisję harcerską pod kierownictwem Zetu - skautingu ruskiego i podporządkowanie istniejącej miejscowej komendy naczelnym władzom we Lwowie. 26 listopada  1914 roku Komisja Harcerska ukonstytuowała się jako Związkowa Komenda Skautowa na Rusi".
Statystyki które uratowały się do dnia dzisiejszego notują, iż w samym Kijowie było wówczas około 300 skautów i skautek.

Główny zrąb pracy harcerskiej stanowiły obozy szkoleniowe, kursy instruktorskie, częściowo utajnione. W związku z napięciem sytuacji politycznej i czujności władz zaborczych tworzono małe konspiracyjne grupki w skład których  maksymalnie wchodziło 8 - 9 osób. Wybuch wojny utrudnił pracę powstałych drużyn. Ale w II połowie 1915 roku w sukurs związkowi harcerstwa na Rusi i w Rosji przychodzi młodzież skautowska z Królestwa, Litwy i Małopolski Wschodniej. Wywożeni, wysiedlani często jako więźniowie przez Rosjan nieśli ze sobą jak pisze Sedlaczek "iskrę idei harcerskiej od której zapalają się ogniska harcerskie na szerokich ziemiach Kresów i Cesarstwa".
Harcerstwo na Rusi współpracując ściśle ze skautingiem polskim we Lwowie podporządkowuje się się mu organizacyjnie jak i ideowo.

Najpoważniejszym ośrodkiem harcerstwa po Kijowie i Lwowie na skutek liczebności młodzieży polskiej była Moskwa. Mimo, iż Moskwa z racji tego, iż była stolicą imperium rosyjskiego rościła sobie prawo do przewodzenia harcerstwu na Rusi i w Rosji, to jednak pogodziła się z faktem, iż "Kijowiacy" stali na stanowisku, że niezależnie od  losów wojny i sytuacji politycznej skauting na Rusi zawsze będzie ściśle związany z żywiołem polskim  i nie podporządkowuje się Moskwie. 

Przypieczętował ten układ I Zjazd Naczelnego Kierownictwa Harcerstwa Rusi i Rosji w Boże Narodzenie 1915 roku w Kijowie. Pierwszym Naczelnikiem został właśnie Stanisław Sedlaczek (pseudonim Marjan Lwowicz). Wśród pierwszego kierownictwa zasiadali Kazimierz Radłowski zmarły po roku, ks. Lutosławski, Maria Radłowska - siostra Kazimierza, Roman hr. Bniński, Zygmnut Więckowski z Kijowa, Antoni Czerwiński, Stanisław Zieliński.

W tym pierwszym okresie za najważniejsze uznano stworzenie środowiska instruktorskiego. I tak w początkach roku 1916 zorganizowano przy Polskim Towarzystwie Gimnastycznym kilkutygodniowy kurs wychowania fizycznego. Wkrótce też włączyło się w te działania tajne Biuro Centralne Korporacji Uczniowskich. Powołano do działania pismo zatytułowane "Młodzież". W środowisku uczniowskim i harcerskim dominowała praca samokształceniowa, różnego rodzaju kursy, w tym sprawnościowe i skautowskie. Powołano też do istnienia wydawnictwo harcerskie, które w latach 1916-1918 opublikowało kilkanaście bardzo ważnych wręcz pionierskich tytułów jak podręcznik "Szkoła harcerza", "Gry i zabawy ruchowe", czy zbiór gawęd ks. Lutosławskiego pt. "Czuwaj".

Drugi Zjazd Główny przygotowano w Moskwie przy okazji zjazdu wszystkich polskich organizacji studenckich działających w Rosji. Już po upadku caratu w 1917 roku odbyło się pierwsze duże wspólne ćwiczenie skautowskich drużyn w Kijowie. Część z nich wystąpiła w umundurowaniu i pod własną chorągiewką. Pierwsze działania skautowskie skupiały się na życiu obozowym, wychowaniu fizycznym, różnego rodzaju ćwiczeniach, grach zespołowych. To doskonaliło charakter, a także uczyło praktycznego przestrzegania Skautowskiego Kodeksu.  Jednostkami organizacyjnymi były, podstawowa to zastęp, potem drużyna. Ale np. miejscowymi drużynami kieruje Kierownictwo Miejscowe złożone z drużynowych i przybocznych. Na jej czele stoi Przewodniczący lub Hufcowy.

Już w parę miesięcy po rewolucji 1917 roku opracowano zasady działalności jawnej, w tym zasady dotyczące umundurowania, odznak, przepisów organizacyjnych, m .in. opublikowano tekst "Ustawy Harcerstwa Polskiego w Państwie Rosyjskim" Cele harcerstwa wyznaczone w tej ustawie prawie w całości weszły później do statutu Związku Harcerstwa Polskiego.

III Zjazd Główny w dniach 29-31 grudnia 1917 roku miał już się czym pochwalić. Organizacja liczyła już ponad 5133 harcerzy i 2717 harcerek, zgromadzonych w 80 gniazdach, 95 drużynach harcerzy i 64 drużynach harcerek, 40 instruktorów i instruktorek egzaminowanych, 200 osób pełniących obowiązki instruktorów. Wystosowano listy i depesze do Przewodnictwa Związku Sokolego we Lwowie, który na czas wojny pełnił funkcje zwierzchnie.

To wszystko procentowało później w czasie wojny 1918 roku. Obrona Lwowa przez harcerzy. Ich ochotniczy zaciąg do powstających legionów, stworzenie służby medycznej  i pomoc rannym już na polu walki pod ogniem karabinów maszynowych zahartował to pionierskie pokolenie przyszłych budowniczych Niepodległej Rzeczpospolitej. To dzięki ich wysiłkowi, kodeksowi etycznemu i moralnemu odbudowaliśmy jak na ówczesne warunki zręby przemysłu, gospodarki, edukacji i szkolnictwa wyższego. Praca dla niepodległej Ojczyzny to był obowiązek i zaszczyt. W tej niepozornej książeczce mieści się więcej energii i budujących treści niż w niejednym sążnistym opracowaniu. To jest właśnie nasz dorobek i historia.Ale ciągle aktualną myślą, która powinna na stałe wejść do naszego patriotycznego kodeksu, to myśl Stanisława Szczepanowskiego, inżyniera, przedsiębiorcy. Był ideologiem młodzieży w preharcerskich latach. Jego idee odrodzenia narodowego niezwykle silnie oddziaływały na młodzież. "Nigdzie na całym świecie przepaść między ideą, zamiarem, a urzeczywistnieniem nie jest tak wielka jak w Polsce. Stąd bolesne rozdarcie tej chwili, rozpacz u jednych, omdlenie u drugich...Dziś wiemy, że wprzód musi nastąpić przeobrażenie społeczne, narodzenie nowego, niezrealizowanego dotąd typu ludzi dzielnych i bohaterskich, zanim dla Ojczyzny lepsza dola zaświta". Myślę, że te prorocze slowa jak nic oddają naszą obecną rzeczywistość!