Recenzja

Krew i zgliszcza

II wojna światowa odcisnęła swoje piętno na narodach całego świata. Objęła swoim zasięgiem prawie cały świat, brało w niej udział 1, 7 mld ludzi, w tym 110 mln pod bronią. Zginęło w niej jak podają źródła, od 80 do 85 mln ludzi, Całkowita liczba zabitych cywili to 55 mln, z czego 28 milionów zmarło na skutek chorób, głodu i ran. Z tego 33% to żołnierze, a 67% stanowiła ludność cywilna, stąd II wojnę nazwaną wojną totalną. Ale to tylko część prawdy. Overy w swojej pracy „Krew i zgliszcza” odsłania przed nami jej prawdziwe oblicze – jako "wielką wojnę imperiów”.

Na siedmiuset osiemdziesięciu stronach, uzbrojony w ponad stu stroniocwe przypisy i bogaty indeks ujawniai przed nami swoją koncepcję "wielkiej wojny imperialnej", o hegemonię nad nowymi skolonizowanymi obszarami, tak wschodu jak i zachodu. Pokazuje jak kolonialne interesy, w trwającej ponad sto lat globalnej ekspansji imperialnej doprowadziły w latach 30 0 40 XX wieku do ich kumulacji łącząc się ściśle z ambicjami i planami pretendującymi do rangi nowych potęg, trzech krajów - mocarstw Osi: Włoch, Niemiec i Japonii.

To nie była "wojna o Gdańsk” jak sugerują historycy rosyjscy i niektórzy europejscy, lecz wojna o nowy podział globalnych wpływów na mapie gospodarczej świata. Nowatorstwo Overy’ego polega tu głównie na akcentowaniu, iż ta wojna nie zaczęła się w 1939 lecz dziesięć lat wcześnie agresją Japonii na Chiny, i starciem się stref wpływów ekspansywnych mocarstw Stanów Zjednoczonych i Cesarstwa Japonii.

Laureat Medalu Księcia Wellingtona „za najlepszą książkę o historii militarnej w języku angielskim za 2022 rok” drobiazgowo odmalowuje przed nami epicki teatr działań wojennych, lecz także zagląda za kulisy działań dyplomatycznych i politycznych. Okazuje się, że tak w ‘Wielkiej Trójce” jak wśród „ Państw Osi” nie obyło się bez licznych tarć i sprzecznych interesów. Szczególnie widać to po stosunkach USA I Wlk. Brytania, gdzie wielokrotnie starły się ze sobą imperialna polityka Churchilla z gospodarczym ekspansjonizmem Roosevelta polanym demokratycznym sosem.

Nikt przed nim nie zwracał tak ściśle uwagi na nadzwyczajną mobilizację zasobów gospodarczych, i przede wszystkim ludzkich państw biorących udział w II wojnie światowej. Wiązało się to ściśle z drenażem finansów publicznych, nadzwyczajnymi podatkami wojennymi, inflacją, kontrolą cen i interwencjonizmem państwowym. Nikt przed nim nie traktował tak szeroko teatru wojny. Fakt, sam autor przyznaje, że w dużej mierze pomogły mu nowe publikacje i wyniki badań historycznych. Po raz pierwszy też, co podnoszą badacze i Overy w czasie II wojny dopuszczono się zbrodni wojennych i ludobójstwa na ludności cywilnej, w tym także na dzieciach.

Dzięki tym wszystkim źródłom, które połączył Richard Overy w wielowątkową opowieść otrzymaliśmy dzieło wielkoformatowe, epickie, całościowo traktujące globalny konflikt światowy jako próbę przewrócenia kolonialnego porządku światowego jaki ukształtowała po I wojnie konferencja paryska i traktat wersalski.