Recenzja

Osaczenie

Wrocław i Dolny Śląsk doczekał się w końcu prawdziwej epickiej powieści rozpisanej na pięć tomów. Cykl nosi nazwę „Na wolności” i opowiada losy kilku polskich rodzin, ocalonych Żydów i greckich emigrantów, którzy w latach pięćdziesiątych uciekali przed władzami Grecji wspieranymi przez Anglię.

Tom pierwszy pt.” Osaczenie” zamyka się w przedziale pierwszej powojennej dekady – 1945-1954. Poznajemy tu pogmatwane losy Sylwii Sommer, która wraz z synem ucieka z Breslau, do swojej siostry do Waldenburga (Wałbrzych), z niemieckiego wojska dezerteruje je mąż Helmut Sommer uciekając na zachód Niemiec.

Poznajemy Wierę Konopko, Polskę pochodzenia rosyjskiego, która przewędrowała z obozu w Auschwitz do Buchenwaldu w tzw. zimowym „marszu śmierci”, jej męża Edwarda w randze podporucznika osadzono w oflagu w Murnau. Jedynym ich wspólnym marzeniem jest znowu być razem. To cud, iż Wiera przeżyła po upadku Powstania Warszawskiego obóz pacyfikacyjny w Otwocku. Razem z Edwardem w oflagu siedzą bracia Makowscy, Andrzej i Jan. Obaj mają wykształcenie muzyczne, jeden chce zostać kompozytorem, drugi pragnie zostać wirtuozem fortepianu. Po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów robią sobie wycieczkę do Garmisch, i Andrzej spotyka starego niemieckiego kompozytora Richarda Straussa. To są te niespodzianki i smaczki, które spotkamy w powieści Załuskiego. Później Andrzej spotka na swojej drodze kompozytora Andrzeja Panufnika i dyrygenta Witolda Rowickiego.

Kolejnymi bohaterami Osaczenia, są trzej Żydowscy przyjaciele Chaim Blumes, Mosze Zwicker, Samuel Rosenbuch. Poznajemy ich w obozie Riesengebirge, gdzie w Nieder Wustegiersdorf (Głuszyca) drążą w zboczu góry liczne tunele. Po wypadku leżą w obozowym szpitalu, to ich zapewne uratowało. Ich również tak jak jeńców oflagu ocaliło wyzwolenie, tym przez radzieckich żołnierzy. Od razu postanowili przenieść się do Rychbach (Dzierżoniowa). Od żydowskiej organizacji dostali mieszkanie, niewielkie pieniądze na zagospodarowanie. Samuel i Misze zaczęli pracę w fabryce elektrotechnicznej, Chaim leczył dalej swoje kontuzje. I tak zaczęły się pleść ich losy. Poznamy je w kolejnych latach. Wątek ten przynosi tu bardzo ciekawe informacje o organizacji obozów szkoleniowych dla Żydowskich bojowników, których później przemycano przez Czechy, Austrię, Szwajcarię do powstającego w Palestynie Erec Israel. W sumie napływający ocaleni Żydzi utworzyli na terenie Bielawy, Pieszyc i Piławy żydowską kolonię. Część z nich napływających z ZSRR osiedlono w Wałbrzychu, tu poznajemy rodzinę doktora Abrahama Prysznica, a potem losy jego córki Gołdy. Kolejnym bohaterem Załuskiego jest farmaceuta Rafał Zaremba, właściciel apteki Pod Słońcem”. Jego losy zwiążą się potem z Wrocławiem.

Kolejną polską rodziną, której historię poznamy jest Krystyna Gajer wraz z synem Markiem, mężem Piotrem Gajerem, który po upadku Powstania przedostaje się z Warszawy do Kampinosu, ale nie wierząc z radziecką sprawiedliwość zostaje w lesie. Jego ojca, oficera oddziału gen. Kleeberga Niemcy osadzili w oflagu, w Murnau. Krystyna wyjeżdża do swojej przyjaciółki Marianny, do Otwocka. Jej Piotra NKWD osadziło w obozie sowieckim dla wrogów ludu i nowego ustroju w Rembertowie, lecz zostali oswobodzeni przez akowską partyzantkę, od tego momentu staje się ściganym przez nowe ludowe prawo. Ale odwiedza ich po kryjomu. Dla swego bezpieczeństwa i małego Marka, Krystyna musi przeprowadzić się do stryja Leona do Łowicza. Piotr planuje przedostać się do Warszawy, tam załatwić sobie nowe dokumenty i wyjechać na Zachód. Pomaga mu stryj Leon i załatwia mu lewe papiery zatrudniając u siebie w stolarni. Niestety „sypie” go pomocnik Leona stary Białek. Aresztowany przez NKWD, zostaje osadzony w więzieniu, a potem po „sądzie kapturowym” uznany przez towarzyszy radzieckich za wroga Sowietów i potajemnie wywieziony z Polski na zsyłkę.
Tak to już zaraz po wojnie, która zgotowała milionom ludzi zagładę, kalectwo, biedę i poniewierkę część z bohaterów Załuskiego czuje, to nadchodzące krok po kroku „Osaczenie”.

Nie będę Państwu opisywał kolejnych etapów ich nowego powojennego życia, jedno jest pewne, losy ich osadzone są w kolejnych latach wyznaczających historyczną cezurę, tego co stopniowo opanowywało wyzwoloną Polskę. Nowy porządek, budowany przy pomocy radzieckich towarzyszy, z jednej strony przynosił odbudowę miast, edukacji, przemysłu, normalności, a z drugiej stopniową likwidację wolnego rzemiosła, upaństwowienie małych rodzinnych firm, kolektywizację wsi, wszechobecną propagandę, dla opornych więzienie, a dla wrogów ludowej ojczyzny tortury i anonimowa rozwałka, w ubeckich kazamatach.

Jednym wspólnym dojmującym uczuciem towarzysząca bohaterom „Osaczenia”, jest próba odbudowy własnego egzystencji, nadzieja na normalność, lepsze warunki życia. Wszyscy chcieli aby ich aktywność, energia i pomysły mogły zostać wykorzystane dla pomyślności choćby socjalistycznej Polski, ale niestety wraz ze stalinizmem nadeszły ciężkie czasy powszechnej agitacji, inwigilacji, partyjnego dyktatu. A za tym przyszło donosicielstwo, lizusostwo, upartyjnienie sfery edukacji i szkolnictwa wyższego. Ale dalej, każdy z nich osobno próbował budować pomyślność swoją i swojej rodziny. To ona jest tu fundamentem i główną opoką, która pozwalała przeżyć nawet najbardziej czarną rzeczywistość lat czterdziestych i pięćdziesiątych.
Kontynuacja tych pogmatwanych polskich, żydowskich, greckich powojennych losów w tomie drugim zatytułowanym "Ukochany kraj".