Recenzja

Persowie

O powstawaniu i upadkach wielkich imperiów pisali przez Lloydem Llewellynem Jonesem Edward Gibbon w swojej klasycznej pracy „Upadek cesarstwa rzymskiego”, czy Stephen Turnbull i John Haldon w „Upadku Konstantynopola”. Teraz do tego grona dołącza Jones ze swoją złożoną, opartą na wielu źródłach historią imperium starożytnej Persji.

 

 

Lloyd Jones znawca dziejów i kultur Persji, profesorem historii starożytnej na uniwersytecie w Cardiff.. Wykładowca na Uniwersytecie Edynburskim, gdzie był profesorem historii starożytnego Iranu i Grecji prezentuje nam swoją pracę zatytułowaną „Persowie. Epoka Wielkich Królów”. Jest inna od publikacji Gibbona czy Haldona. Jones w dużym stopniu stara się korzystać z ostatnich odkryć archeologicznych, w tym glinianych tabliczek fortyfikacji Persepolis, starożytnych inskrypcji, tabliczek z finansowymi sprawozdaniami, ale przede wszystkim źródeł literackich, np. słynnego epickiego poematu Szachname perskiego poety Abola Ghasema Ferdousiego, czy tekstów z pieczęci królewskich. Przełomem było odszyfrowanie języka staroperskiego, który ułatwił odczytanie pisma elamickiego, babilońskiego i najważniejszego języka akadyjskiego, którym posługiwali się Asyryjczycy.

Co jest potrzebne by powstało trwałe, dobrze funkcjonujące, wieloetniczne imperium jakie stworzyli Persowie? Oczywiście podstawa, to wielcy królowie, wojownicy, dobrzy administratorzy, tolerancyjne prawo, dekrety ogłaszane w miejscowych językach. Byli przeciwni narzucaniu siłą swojej kultury i zwyczajów. Ale też trzymali się dziedziczonych po poprzednikach wartości, takich jak wspólnota, rodzina, chociaż w ich własnych rodach, w związku z wielożeństwem, aż kipiało od niespełnionych nadziei i ambicji.

Narodziny imperium perskiego trwało ponad dwieście lat. Nie obyło się bez pałacowych przewrotów, złych decyzji, nieprzemyślanych do końca kampanii, jak ta z lat 490 i 480 p.n.e. przeciwko Grecji, ze słynnym motywem obrony Termopil przez 200 Spartan. Do źródeł odkrytych przez ostatnie wykopaliska Jones dodaje korpus tekstów kronikarskich, takich autorów jak Herodot, Ksenofont, sztuka „Persowie” Ajschylosa, ocalałe pisma greckiego lekarza Ktezjusza z Knidos. Jako osobisty lekarz Artakserksesa II miał nieograniczony dostęp do otoczenia perskiej rodziny i achemenidzkich arystokratów. Jego zachowane fragmenty Persika „Spraw perskich” dają nam wgląd w historię Persji niejako od środka.

Zdradzę państwu tylko jedną z hipotez jaką wysnuwa Jones. To nie Aleksander Macedoński doprowadził do upadku imperium perskie, Dariusz III miał odpowiednie fundusze i rozległe terytorium, z którego mógł prowadzić np. wojnę partyzancką. To intrygi dworskie, w tym licznych kobiet – matek, żon skupionych wokół osobistych haremów Kserksesa, czy Dariusza, oraz zdrady satrapów zarządzających poszczególnymi prowincjami doprowadziło do ostatecznej zagłady imperium budowanego przez ponad dwieście lat dzięki wielkim królom z Achemenidzkiego rodu, począwszy od założyciela Achemenesa, Artakserksesa I, II, III i IV, Cyrusa I, II, Kambyzesa I, II, Kaserksesa I, Dariusz I Wielkiego, II, III. To ich umiejętności zjednywania sobie wrogów, gromadzenie wokół zdolnych administratorów i wojowników doprowadziło, do tego, że przegrana wyprawa na miasta greckie, nie tylko nie zachwiała imperium, lecz pozwoliła jego władcom skonsolidować cele i priorytety własnej polityki. Pomimo, iż Grecy i greccy historycy uważali ich za barbarzyńców, to bardzo wiele z ich tradycji, działań administracyjnych zosatło podpatrzonych np. przez Spartan czy Macedończyków.

Jones doprowadza historię Persów do czasów współczesnych opisując pokrótce w Epilogu lata rządów w Iranie szachinszacha Rezy Pahlawiego, jego karykaturalną ceremonię obchodów tysiąc pięćsetnej rocznicy założenia perskiego imperium, co skutkowało rewolucją islamską ajatollahów, w tym rządami energicznego Ruhollaha Chomejniego.

Świetnie napisana i przetłumaczona praca Jonesa odkrywa przed nami różnorodną paletę złożonej historii starożytnej Persji, w tym założycielskiego rodu Achemenidów, i ich spadkobieców Sasanidów. Ważna i ciekawa publikacja, tym bardziej, że Irańska Republika Islamska wzbudza wiele kontrowersji, co skutkuje wieloma niesprawdzonymi przekłamanymi faktami.