Recenzja

Twierdza

Moje młodzieńcze lektury w tamtym czasie obracały się wokół tematyki militarnej. Pamiętam serię „z Tygrysem” czy „BKK” – Bitwy, Kampanie, Konflikty”. Pierwszą książką o fortyfikacjach , była książka Rogalskiego i Zaborowskiego „Fortyfikacja wczoraj i dziś”, a także monografia i przewodnik po twierdzy Modlin i Serock.

Ostatnimi laty monografie poświęcone poszczególnym twierdzom uświadomiły mi, iż ta problematyka cieszy się rosnącym, sporym zainteresowaniem. Na półkach księgarskich i bibliotecznych spotkać można między innymi takie tytuły jak „Twierdza Wrocław 1890- 1918” Łukasza Pardeli, „Twierdza Grudziądz”, czy "Twierdza Srebrnogórska II”, praca zbiorowa, wydanie ATUT-u.

Dawna sztuka wojenna, w tym budowle fortyfikacyjne, ich architektura i dzieje przeżywają istny renesans. Praca Watsona słusznie zasługuje nie tylko na czytelnicze szczególne zainteresowanie, lecz spotkała się ogólnym uznaniem specjalistów, historyków zajmujących się historią wojskowości, co przełożyło się na nominacje do kilku prestiżowych nagród, m.in. Gilder Lehrman Prize of Military History czy jako Najlepsza Brytyjska Książka Wojskowa Roku - The British Army Military Book of the Year.

Trzeba przyznać, iż za monografią Watsona stoi mrówcza praca jego autora i ludzi zaangażowanych przez niego w to przedsięwzięcie. Świadczy o tym chociażby kwerenda z dziesięciu archiwów. Częściowo znalazło to odbicie w długiej liście podziękowań; od red. naczelnego „Rocznika Przemyskiego dr. Tomasza Pudłockiego, Muzeum Narodowemu Ziemi Przemyskiej począwszy, a personalnie dyr. Wydz. Historycznego dr Grzegorzowi Szopie, po Karola Kicmana, przewodnika przemyskiego oddz. PTTK, czy dr Johnowi e. Faheyowi z West Point Akademii Wojskowej Stanów Zjednoczonych. Gdyby nie ich pomoc, to praca Watsona nie była tak bogata w unikalne dokumenty, jak mapy, szkice topograficzne, zdjęcia z epoki, dzięki mrówczej pracy dr. Lucjana Faca, obecnego dyrektora Muzeum Narodowego w Przemyślu, lub fragmenty pamiętników np. ppłk. Eleka Molnara. To tworzy gęstą osnowę historycznej narracji o dwukrotnym oblężeniu przemyskiej twierdzy.

Pierwsze zwycięskie, jesienią 1914, i drugie tragiczne, zimą z 1914 na 1915 rok, kiedy to w końcu twierdza Przemyśl poddaje się wojskom rosyjskim. Ale za tymi urzędowymi datami kryje się niesamowita odwaga, determinacja wielonarodowych oddziałów austro węgierskich, a także opisane losy jej poszczególnych bohaterów w rozdziale pod takim właśnie tytułem. Pamiętajmy, iż jak pisze Watson, kręgosłup obrony twierdzy, co było wojskowym ewenementem, opierał się nie na armii zawodowej, lecz na czterech korpusach pospolitego ruszenia tzw. landszturmu. Powołani doń żołnierze, często po czterdziestce, i starsi pochodzili z różnych dzielnic cesarstwa austriackiego; z zachodniej Austrii, północnych Węgier czy Galicji. Zgrać ich wszystkich w jeden profesjonalny zawodowy korpus przerastało nawet determinację ambitnego dowódcy twierdzy generała pułkownika Hermanna Kusmanka von Burgneustädten. Zresztą przeczytajcie Państwo sami, tą niesamowitą pracę, która w miarę czytania przemienia się na naszych oczach w kronikę oblężenia twierdzy Przemyśl, ale również pasjonującą, wciągającą historię epizodu pierwszej wojny światowej, w której na moment Przemyśl ryglował drogę najazdu armii rosyjskiej na Europę Środkową. Jej bohaterów przykryła patyna pamięci, ju nikt z nich nie żyje.

Ostatni uczestnik I wojny światowej Claude Choules zmarł w 2011 roku, w wieku stu dziesięciu lat, w domu opieki w australijskim mieście Perth.