Zmiany w nagrodach Angelus i Silesius, program Miasta Literatury UNESCO

2020 rok we Wrocławskim Domu Literatury: rewolucyjne zmiany w regulaminach nagród literackich, nowe projekty i pilotażowe programy Wrocławia Miasta Literatury UNESCO.

Nowy rok we Wrocławskim Domu Literatury zapowiada się bardzo intensywnie i przyniesie istotne zmiany oraz nowe programy związane m.in. z przystąpieniem Wrocławia do Sieci Miast Kreatywnych UNESCO.

Wprowadzono rewolucyjne zmiany w regulaminach dwóch najważniejszych wrocławskich nagród literackich: Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus oraz Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. Swoją działalność rozpocznie Fundacja Olgi Tokarczuk, której Wrocławski Dom Literatury – decyzją Prezydenta Wrocławia Jacka Sutryka – został partnerem strategicznym, a dyrektor tej instytucji Irek Grin został wraz z Agnieszką Holland powołany przez noblistkę do Rady Fundacji. Wrocławski Dom Literatury jest również administratorem przyszłej siedziby Fundacji, willi Marii i Tymoteusza Karpowiczów przy ul. Krzyckiej 29, podobnie jak dysponentem praw do spuścizny Tymoteusza Karpowicza.

Już w styczniu Wrocławski Dom Literatury wsparł dwie ważne imprezy – został partnerem Paszportów Polityki w kategorii literatura (wręczenie nagrody już 14 stycznia w Warszawie) oraz przekazał oprawiony w ramę oficjalny plakat „Wrocław Miasto Literatury UNESCO” autorstwa Jakuba Kamińskiego z podpisem noblistki Olgi Tokarczuk na aukcję Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Salon Silesiusa

W 2020 roku – poza organizacją wspomnianych wyżej nagród literackich Angelus i Silesius – WDL będzie również kontynuował znane już projekty: Międzynarodowy Festiwal Poezji Silesius, konkurs prozatorski Proza nieobca, konkurs na recenzję literacką im. Tymoteusza Karpowicza, Wrocławskie Targi Dobrych Książek z nagrodami edytorskimi Pióro Fredry i Dobre Strony oraz stałe cykle spotkań literackich w klubie Proza, tj. „Szkoła gatunku”, „Trzy czwarte. Rozmowy o literaturze”, „Salon Silesiusa”, „Salon zdobywców”, a także „Słowa z popiołu”. Ponadto w marcu rozpocznie się nowy cykl dyskusji poświęconych katastrofie klimatycznej „Oblicza katastrofy – literatura”, a w kolejnych miesiącach ruszą pilotażowe programy Wrocławia Miasta Literatury UNESCO skierowane do obcokrajowców mieszkających we Wrocławiu, do seniorów i niezależnych księgarzy oraz czytelników.

Wrocław - Miasto Literatury UNESCO

- W 2020 kontynuujemy cykle zapoczątkowane w latach ubiegłych, ale do naszej oferty dołożymy także nowy cykl „Oblicza katastrofy – literatura”. Dotyczyć on będzie tematu katastrofy klimatycznej, która dzieje się na naszych oczach. Doszliśmy do momentu, kiedy nie wypada udawać, że nie widzimy tego co się obecnie dzieje na świecie, zwłaszcza, że literatury dotyczącej tego zagadnienia jest coraz więcej. Zainteresowanie tematem wydaje się być ogromne, zwłaszcza wśród młodych ludzi, co zaobserwowaliśmy w trakcie spotkań organizowanych w szkołach – tłumaczył dyrektor WDL Irek Grin.

Irek Grin, dyrektor Wrocławskiego Domu Literatury i wydawnictwa Warstwy

Podczas konferencji Irek Grin wyjaśniał też, jak ważne w ofercie WDL są projekty adresowane do młodzieży: - W 2020 będziemy kontynuować i rozwijać ideę spotkań z pisarzami w szkołach. Ten rodzaj bezpośredniej rozmowy jest obecnie chyba najlepszym sposobem promocji czytelnictwa wśród młodych ludzi. W ubiegłym roku dzięki naszym inicjatywom blisko 2 tys. uczniów miało okazję dyskutować z Filipem Springerem, Elżbietą Cherezińską czy Wojciechem Chmielarzem. W tym roku postaramy się, by wrocławscy licealiści mieli takich okazji jeszcze więcej.

Nagrody literackie Angelus i Silesius – więcej wyróżnionych!

Wrocławski Dom Literatury jest organizatorem dwóch najważniejszych wrocławskich nagród literackich: Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus oraz Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. Od tego roku w ich regulaminach znajdziemy rewolucyjne zmiany, których efektem będzie zwiększenie puli nagród i liczby wyróżnionych, przede wszystkim dzięki ustanowieniu nagród finansowych dla wszystkich autorek i autorów, którzy znajdą się w gronie finalistów. Całkowita suma obu nagród zwiększy się o 75 tysięcy złotych.

Przyznawana w październiku Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus trafia co roku do jednej autorki bądź autora za najlepszą książkę oraz do autorki lub autora przekładu tej książki na język polski (w przypadku, gdy laureatem jest pisarz z Polski, jury wskazuje tłumacza innej z nominowanych pozycji). Nagroda główna dla autora pozostała bez zmian i wynosi 150 tysięcy złotych, ale nagroda dla tłumacza została dwukrotnie zwiększona i wyniesie od tego roku 40 tysięcy złotych. Ponadto wprowadzono wyróżnienia finansowe po 5 tysięcy złotych gwarantowane wszystkim finalistom Angelusa. Nie mniej istotna jest decyzja o ustanowieniu dodatkowego wyróżnienia dla zdobywcy nagrody im. Natalii Gorbaniewskiej przyznawanej w plebiscycie internetowym przez czytelników. Do tej pory to wyróżnienie miało charakter symboliczny. Od roku 2020 laureat nagrody im. Natalii Gorbaniewskiej, wybrany przez czytelników, zostanie zaproszony na koszt organizatora i fundatora Angelusa na trzymiesięczne stypendium pisarskie we Wrocławiu. Symbolicznie zatem nagroda ta staje się zaproszeniem laureata przez czytelników do Wrocławia. Za kwestie organizacyjne stypendium im. Natalii Gorbaniewskiej będzie odpowiadał Wrocławski Dom Literatury.

W przypadku Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius zmiany wyglądają analogicznie. Laureatka lub laureat za książkę roku dostanie – tak jak do tej pory – 50 tysięcy złotych, ale po 5 tysięcy złotych otrzymają również autorzy wszystkich książek prezentowanych w finale. Tutaj także istotna uwaga – liczba tomów nominowanych do Silesiusa w kategorii Książka roku zmienia się z 7 na 5 tytułów. Wrocławska Nagroda Poetycka Silesius to także nagroda dla debiutujących poetek i poetów. Zwycięzca w tej kategorii otrzyma nagrodę w wysokości 15 tysięcy złotych, a autorki i autorzy nominowani również po 5 tysięcy złotych. Wiadomo już także, że gościem honorowym towarzyszącego nagrodzie Międzynarodowego Festiwalu Poezji Silesius będzie w tym roku Litwa, na czele z najwybitniejszym litewskim poetą Tomasem Venclovą.

- O zmianach w nagrodach miejskich, Angelusie i Silesiusie, myśleliśmy już od dawna. Jednak impulsem, który niejako przymusił nas do działania było prowokacyjne zachowanie trójki poetów nominowanych w ubiegłym roku do Silesiusa za Debiut. Maciej Bobula, Michał Domagalski i Janek Rojewski, nie zważając na regulaminy, postanowili podzielić pomiędzy siebie nagrodę jeszcze przed poznaniem werdyktu jury, co ogłosili ze sceny – mówił Irek Grin.

Pilotażowe programy Wrocławia Miasta Literatury UNESCO w 2020 roku

30 października 2019 roku Wrocław został przyjęty do Sieci Miast Kreatywnych UNESCO, stając się tym samym drugim (po Krakowie) Miastem Literatury UNESCO w Polsce. Program Sieci Miast Kreatywnych UNESCO został utworzony w 2004 roku, aby wspierać rozwój ekonomiczny, społeczny i kulturalny miast oparty na zasadach trwałego i zrównoważonego rozwoju. W sieci Miast Literatury UNESCO znajduje się obecnie 39 ośrodków położonych na 6 kontynentach; 25 z nich to miasta europejskie. Wszystkie one traktują literaturę i promocję czytelnictwa jako filar rozwoju swojej strategii, stosują nowoczesne podejście do zrównoważonego rozwoju miast w oparciu o potencjał kulturowy i kreatywność mieszkańców, a także – co kluczowe – dostrzegają potrzeby swoich mieszkańców. Projekty Wrocławia przedstawione w aplikacji do Sieci Miast Kreatywnych mają zarówno wymiar lokalny, jak i międzynarodowy, a punktem wyjścia do ich stworzenia było 17 celów zrównoważonego rozwoju, które UNESCO przyjęło w 2015 roku jako program działań podnoszących jakość życia ludzi na całym świecie. Wrocławskie projekty skupiają się na wspieraniu lokalnych przemysłów kreatywnych związanych z książką, budowaniu społeczności wokół wydarzeń literackich i angażowaniu w nie różnych grup mieszkańców. Podejmują także wyzwania stawiane przez współczesność: integracja mieszkańców Wrocławia pochodzących z różnych krajów i kultur, przeciwdziałanie ksenofobii i wykluczeniu, wyrównywanie szans w dostępie do edukacji i kultury. Wszystkie zaplanowane działania realizowane będą w formie współpracy z lokalnymi organizacjami, a także innymi Miastami Literatury UNESCO, zwłaszcza tymi najbliższymi Wrocławiowi geograficznie i programowo: Lwowem, Krakowem, Pragą i Heidelbergiem.

W 2020 roku Wrocławski Dom Literatury chce podjąć działania, których celem jest uświadomienie mieszkańcom Wrocławia trzech niedostrzeganych często zagrożeń dla poziomu czytelnictwa w Polsce, tj. osłabionej pozycji małych księgarni niezależnych, wykluczenia seniorów nie tyle z bycia odbiorcami kultury, gdyż na tym polu wiele się zmienia na lepsze, ile z bycia współtwórcami życia kulturalnego, w tym literackiego, a także niewystarczającej w zakresie projektów kulturalnych integracji mieszkańców pochodzących z zagranicy z mieszkańcami polskimi. Jako pierwsze zostaną wdrożone trzy pilotażowe programy przeciwdziałające tym zagrożeniom, tj. wprowadzenie księgarni niezależnych w nowe przestrzenie życia społecznego, program wolontariatu senioralnego, a także program integracji obcokrajowców poprzez warsztaty z literatury polskiej, ze szczególnym uwzględnieniem obywateli Ukrainy, którzy uczą się i uczą swoje dzieci języka polskiego.

Program wykładów i warsztatów z literatury polskiej skierowany do mieszkańców Wrocławia pochodzących z zagranicy

Wrocław, jak większość polskich miast, obecnie mierzy się z wyzwaniami związanymi z migracją ludności i dużym napływem mieszkańców pochodzących z innych krajów i kręgów kulturowych. Chcąc wesprzeć i ułatwić proces integracji tych osób ze społecznością lokalną, kreatywnie wykorzystać wielokulturowe dziedzictwo miasta, a także zapewnić równy dostęp do działań literackich w mieście, w ramach aktywności Wrocławia Miasta Literatury UNESCO jesienią 2020 roku zostanie przeprowadzony pilotażowy program wykładów i warsztatów literackich zaadresowany do różnych grup wiekowych obcokrajowców mieszkających we Wrocławiu – od dzieci w wieku 6 lat do seniorów. Będzie to cykl 5 literackich weekendów, na które złożą się warsztaty dla dzieci i zajęcia dla dorosłych. Punktem wyjścia warsztatów dla dzieci w wieku 6–10 lat będzie unikatowa publikacja pt. „Droga nie ma końca” prezentująca przekrój polskiej bajki wierszowanej XX i XXI wieku – od klasyki po utwory współczesne – w wydaniach dwujęzycznych (polski i m.in. ukraiński, rosyjski, niemiecki, czeski, słowacki, romski). Książka wydana w ramach Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016 przybliża polską tradycję i kulturę, przekraczając barierę językową, a tym samym wyrównując szanse obcokrajowców na pełne uczestnictwo w kulturze kraju, w którym mieszkają. Autorski wybór utworów poetyckich dla dzieci dokonany został przez Wojciecha Bonowicza i znajdują się w nim utwory m.in. Jana Brzechwy, Juliana Tuwima, Wandy Chotomskiej, a także Tadeusza Różewicza, Joanny Kulmowej czy Józefa Czechowicza. Wybór tekstów zawartych w tej publikacji uzupełniony zostanie o istniejące przekłady wierszowanej bajki polskiej na inne języki. Każde z pięciu spotkań zostanie przeprowadzone w innym języku (angielskim, niemieckim, rosyjskim, ukraińskim i hiszpańskim).

Z kolei dla dorosłych uczestników projektu przygotowano cykl 5 spotkań, na które złożą się: wykład dotyczący twórczości wybranego autora, jego roli w Polsce i związków z literaturami i kulturami innych krajów, a także dyskusja o wybranych fragmentach tekstów danego autora, które uczestnicy dostaną do lektury przed spotkaniem. Osią dla tych zajęć staną się wybrane fragmenty najistotniejszych dzieł Adama Mickiewicza, Brunona Schulza, Witolda Gombrowicza, Stanisława Lema oraz Olgi Tokarczuk. Do prowadzenia zajęć zatrudnieni zostaną animatorzy, literaturoznawcy i trenerzy, najlepsi znawcy omawianych zagadnień z Wrocławia i z Polski. Rekrutacja uczestników do projektu rozpocznie się w maju 2020 roku we współpracy z partnerami: Wrocławskim Centrum Rozwoju Społecznego oraz organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pracą z obcokrajowcami.

Wolontariat seniorów

W tym roku we Wrocławskim Domu Literatury zostanie stworzony program wolontariatu senioralnego przy festiwalach literackich organizowanych w mieście. Wolontariat jest niezbędny dla funkcjonowania wszystkich inicjatyw kulturalnych i społecznych, jest też postrzegany jako wartościowa forma rozwoju osobistego i budowania kompetencji przydatnych w życiu zawodowym. O ile idea wolontariatu we Wrocławiu jest żywa, a zainteresowanie nim duże, o tyle działania wolontariackie przy wydarzeniach kulturalnych są popularne raczej wśród młodych osób, głównie licealistów i studentów. Tymczasem seniorzy to często osoby posiadające ogromną wiedzę i doświadczenie, które z jednej strony pomogą wzmocnić realizowane działania proczytelnicze, a z drugiej zapewnić wartościową formę aktywności i możliwość podzielenia się (a także wymiany) doświadczeniem z młodszymi wolontariuszami. W ramach programu budowania wolontariatu senioralnego w pierwszej kolejności w celu zrekrutowania uczestników zostanie nawiązana współpraca z Wrocławskim Centrum Seniora, Uniwersytetami Trzeciego Wieku oraz z filiami Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu oraz lokalnymi Dyskusyjnymi Klubami Książki, z których korzystają seniorzy zainteresowani literaturą. Rekrutacja rozpocznie się w marcu. Program będzie składał się z szeregu działań zaplanowanych wokół czterech największych wrocławskich festiwali literackich i największych targów książki organizowanych w mieście, chodzi o: Międzynarodowy Festiwal Poezji Silesius (maj 2020), Międzynarodowy Festiwal Kryminału Wrocław (maj 2020), Miesiąc Spotkań Autorskich (lipiec 2020), Bruno Schulz. Festiwal (październik 2020) i Wrocławskie Targi Dobrych Książek (grudzień 2020). Seniorzy w ramach programu nie tylko będą zaangażowani w działania wolontariackie, ale również wezmą udział w cyklu warsztatów w zakresie wolontariatu – 5 spotkań w ciągu roku organizowanych przed każdym z wydarzeń, rozwijających kompetencje w zakresie zadań wolontariusza, obsługi gości, współpracy z organizatorami, a także młodszymi wolontariuszami. Warsztaty te poprowadzą doświadczeni wolontariusze i koordynatorzy wolontariatu pracujący przy tych wydarzeniach. Uzupełnieniem programu będą warsztaty poszerzające kompetencje czytelnicze uczestników i ich wiedzę w dziedzinie literatury. Uczestnicy projektu zostaną także zaproszeni do działań wolontariackich przy innych wydarzeniach z niemal 300 organizowanych przez Wrocławski Dom Literatury na przestrzeni roku.

Program wspierania działalności księgarni niezależnych i ich integrowania z życiem lokalnej społeczności

Działalność księgarni niezależnych jest niezwykle ważna w promocji czytelnictwa. To one właśnie gwarantują najlepszy dostęp do wartościowych pozycji literatury współczesnej i wiedzy z zakresu literatury, są też doskonałym miejscem do organizacji wydarzeń literackich. W ramach programu Wrocław Miasto Literatury UNESCO zostanie zwiększona widoczność tych księgarni w całym mieście poprzez zaangażowanie ich w najważniejsze kulturalne i społeczne wydarzenia miejskie – organizowane poza ich siedzibami. Inkubatorem tych działań było inspirowane przez Wrocławski Dom Literatury i koordynowane przez Tajne Komplety wspólne stoisko wrocławskich księgarni podczas 28 Wrocławskich Targów Dobrych Książek w grudniu 2019 roku. W nowym roku planowane jest zaangażowanie księgarni w obsługę najważniejszych festiwali literackich we Wrocławiu, a także zorganizowanie stoisk księgarskich na największych wydarzeniach miejskich otwartych dla mieszkańców.

Działania na arenie międzynarodowej

Wrocławski Dom Literatury będzie także kontynuował i rozwijał współpracę międzynarodową – np. program rezydencji literackich dla polskich twórców w czeskim Broumovie czy działania w ramach sieci ICORN. W ramach Wrocławia Miasta Literatury UNESCO wraz z miastami partnerskimi sieci WDL skupi się na problemie ksenofobii, która wraz z wynikającymi z niej antysemityzmem i rasizmem, mową nienawiści, naruszeniami praw człowieka i przemocą fizyczną jest jednym z kluczowych problemów społecznych w Europie i na innych kontynentach. Zorganizowany zostanie cykl międzynarodowych debat z udziałem autorek i autorów reprezentujących różne kraje i kultury, których celem będzie spojrzenie na ten problem z perspektywy literatury, a następnie próba znalezienia wspólnych rozwiązań i narzędzi, które pomogą przeciwdziałać narastającej fali postaw ksenofobicznych. Projekt ten rozpisany został na cztery lata, a jego zwieńczeniem będzie publikacja prezentująca zapisy debat i komentarze do nich.

- Na koniec chciałem wspomnieć działającym w strukturach WDL Wydawnictwie Warstwy, które nie zwalnia tempa, wręcz przeciwnie – kończył swoje wystąpienie Irek Grin: - Jako dowód rozwoju Wydawnictwa chciałem zaprezentować dwie publikacje. Pierwszą z nich jest Nieswojość wydana wspólnie z ASP W Krakowie. W książce poza tekstem Noblistki znajdziemy eseje i reportaże badaczy pochylających się nad Dolnym Śląskiem, ale głównym elementem książki jest esej fotograficzny prezentujący nasz region. Nie wyłania się z niego obraz najpiękniejszy, ale, sądząc po reakcjach czytelników, należy uznać, że jest to obraz prawdziwy. Druga książka to zebrane w jednym tomie i opatrzone wstępem wszystkie znane listy Rafała Wojaczka w książce Listy miłosne i nie. Kilka lat bardzo ciężkiej pracy (redakcyjnej, ale też tej związanej z pozyskiwaniem listów) dało efekt w postaci wyjątkowej książki ukazującej poetę „innego”.

Również nakładem Wydawnictwa Warstwy już 15 stycznia ukaże się książka obrazkowa Ewy i Pawła Pawlaków pod tytułem „Wrocławski abecadlik”, która od tego roku wejdzie w skład Wyprawki Wrocławskiej – pakietu prezentów, który otrzymuje każda nowonarodzona wrocławianka i wrocławianin.