Festiwal Themersonów wokół odnalezionego filmu „Europa” na podstawie poematu Anatola Sterna

Odnaleziony w 2019 roku film „Europa” Stefana i Franciszki Themersonów, który powstał na podstawie poematu Anatola Sterna o tym samym tytule, będzie głównym motywem Festiwalu Themersonów w Płocku. Obraz zostanie pokazany podczas inauguracji wydarzenia 20 października.

Płock to miasto, w którym urodził się Stefan Themerson (1910-88), awangardowy prozaik, twórca teorii poezji semantycznej, fotografii i filmów eksperymentalnych. Organizowany przez Płocki Ośrodek Kultury i Sztuki (POKiS) tegoroczny Festiwal Themersonów, poświęcony twórczości Stefana Themersona oraz jego żony Franciszki (1907-88), malarki i ilustratorki, będzie 13. już edycją i potrwa do 22 października.

„W tym roku głównym festiwalowym motywem będzie film Stefana i Franciszki Themersonów »Europa«, który powstał w 1931 roku, na podstawie poematu Anatola Sterna, następnie zaginął i został odnaleziony w 2019 roku w Archiwum Federalnym w Berlinie. Pokaz filmu będzie pierwszym w rodzinnym mieście Stefana Themersona. Odbędzie się podczas otwarcia tegorocznej odsłony festiwalu, 20 października” – powiedziała w poniedziałek PAP Iwona Markiewicz z POKiS.

Po odnalezieniu, pierwszy polski pokaz filmu „Europa” odbył się kinie „Iluzjon” w Warszawie w październiku 2021 roku. Jego organizatorami były Instytut Pileckiego i Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny. Wcześniej światowa premiera obrazu odbyła się podczas 65. Festiwalu Filmowego w Londynie.

Jak zaznaczyła Markiewicz, projekcji filmu „Europa” Stefana i Franciszki Themersonów towarzyszyć będzie w Płocku prezentacja filmu w reżyserii Piotra Zarębskiego „Europa II”, będącego próbą rekonstrukcji historycznego obrazu przed odnalezieniem oryginału – film Piotra Zarębskiego powstał jeszcze w 1988 roku. W ramach wydarzenia odbędzie się spotkanie z reżyserem, które poprowadzi Małgorzata Sady, kuratorka, tłumaczka, autorka projektów artystycznych, promująca twórczość Themersonów w Polsce i na świecie i związana jest z płockim Festiwalem Themersonów od początku jego istnienia.

„Podczas festiwalu projekcjom filmowym towarzyszyć będą wydarzenia literackie i teatralne, a także muzyczne oraz warsztaty” – podkreśliła Markiewicz. Jak zapowiedziała, na 21 października zaplanowano m.in. spotkanie z Januszem Lachowskim, autorem książki „Anatola Sterna związki z kinematografią” oraz spektakl Zespołu Kreacji Teatralnej POKiS „Wielkości urojone”, nawiązujący do poematu „Europa” Anatola Sterna.

W trakcie tegorocznej edycji Festiwalu Themersonów warsztaty literackie „Themersonowie w obrotowych drzwiach Europy” poprowadzi poeta Maciej Woźniak, natomiast warsztaty plastyczne „Graficzne sztukowanie linorytem” Pracownia Działań Twórczych „Kolor i Forma”.

Jak zapowiada POKiS, w muzycznej odsłonie festiwalu wystąpią zespół Skalpel, „założony w 1998 r. duet Marcina Cichego (Meeting by Chance) i Igora Pudło (Igor Boxx), producentów, poszukiwaczy muzycznych, kojarzonych z jazzem i muzyką elektroniczną”, a także – na zakończenie festiwalu, 22 października – zespół Trupa Trupa, który tworzą Grzegorz Kwiatkowski, Tomek Pawluczuk, Wojtek Juchniewicz i Rafał Wojczal, a o twórczości którego „The Guardian” pisał m.in., iż jest to „połączenie nieoczywistych melodii i tekstów, które penetrują ciemne zakamarki ludzkiego istnienia”.

Stefan Themerson po ukończeniu gimnazjum w Płocku, studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie architekturę na Politechnice Warszawskiej. W 1927 roku zajął się eksperymentami z fotografią i filmem, które rozwijał w latach 30. XX wieku. Powstały wtedy m.in. filmy „Apteka”, „Europa” i „Przygoda człowieka poczciwego”. W 1938 roku wraz z żoną Franciszką wyjechał do Francji, gdzie w 1940 roku wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od 1942 roku, będąc już w Wielkiej Brytanii, współpracował z Ministerstwem Informacji i Dokumentacji RP w Londynie. Powstał wtedy eksperymentalny film antywojenny „Calling Mr. Smith”.

W 1948 roku Themersonowie otworzyli w Londynie oficynę wydawniczą Gaberbochus Press, którą prowadzili do 1979 roku. W latach 1957-59 organizowali tam otwarte spotkania w formule common room, czyli dyskusji i wymiany poglądów artystów oraz naukowców. Stefan jest autorem powieści, opowiadań i esejów. Do wielu jego utworów ilustracje tworzyła Franciszka, która była także autorką scenografii i kostiumów do sztuk teatralnych.

Od 2019 roku POKiS, organizator dorocznego Festiwalu Themersonów, nosi imię obojga artystów.

źródło: PAP