Polska literatura stale obecna w Niemczech
Polska literatura stale obecna w Niemczech
W środę rozpoczęły się jubileuszowe 75. Międzynarodowe Targi Książki we Frankfurcie, najważniejsza impreza branżowa tego rodzaju na świecie. Instytut Książki przygotował tradycyjnie polskie stoisko, którego celem jest przybliżenie polskiego dorobku literackiego i wsparcie publikacji przekładów rodzimych książek za granicą. Polska prezentuje się na Frankfurter Buchmesse już po raz 25. Co roku w Niemczech ukazuje się ponad 40 tłumaczeń literatury polskiej.
Ponad 160 przekładów na język niemiecki ze wsparciem Instytutu Książki
Franfurter Buchmesse to dobra okazja, by przypomnieć działania na rzecz obecności literatury polskiej w Niemczech. Instytut Książki od początku działalności wsparł już ponad 160 przekładów, które ukazały się za naszą zachodnią granicą. Tłumaczenia na język niemiecki stanowią od początku istnienia jeden z priorytetów działalności Instytutu Książki z uwagi na bliskość kulturową, znaczenie relacji dobrosąsiedzkich i zasięg języka niemieckiego.
Tylko w ostatnim, tegorocznym naborze do Programu Translatorskiego ©Poland, granty przyznano 229 wydawcom z 46 krajów na łączną kwotę 5 milionów złotych. Było to możliwe dzięki zwiększeniu budżetu programu przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dzięki temu polskie książki ukażą się w przekładach na 36 języków. Największe wsparcie otrzymały tłumaczenia właśnie na język niemiecki, a ponadto na angielski, hiszpański i kataloński. Dwa ostatnie języki były priorytetowe dla Instytutu Książki w roku bieżącym ze względu na Międzynarodowe Targi Książki LIBER w Madrycie – Polska pełniła na nich rolę gościa honorowego. W najbliższym czasie ukaże się szesnaście nowych przekładów na język niemiecki: piętnaście w Niemczech, jedno w Szwajcarii.
Co mogą przeczytać i co przeczytają niebawem niemieccy czytelnicy?
Pośród dofinansowanych przez Instytut Książki tytułów znalazły się takie arcydzieła literatury polskiej, jak „Ziemia obiecana” Władysława St. Reymonta (Aufbau Verlage), „Na wysokiej połoninie” Stanisława Vincenza (Arco Verlag), „Lalka” Bolesława Prusa (Kempa Verlag) czy „Poezje zebrane” Zuzanny Ginczanki (Arco Verlag). Wybrano też ważne powieści współczesne jak „Lód” Jacka Dukaja (Memoranda Verlag) czy „Dygot” Jakuba Małeckiego (Secession Verlag), a także eseje Tomasza Różyckiego „Próba ognia. Błędna kartografia Europy” (Arco Verlag), pozycje z zakresu literatury faktu jak „Niemiecki ksiądz u progu Auschwitz” Piotra Żyłki i Manfreda Deselaersa (Verlag Herder) czy „Ciągle po kole. Rozmowy z żołnierzami getta warszawskiego” Hanki Grupińskiej (Metropol Verlag). Nie zabrakło również literatury dziecięcej, w tym dwóch książek Anny Skowrońskiej „Wiatr” i „Ziemia” (Beltz Verlag) oraz publikacji duetu Mikołaj Pasiński – Gosia Herba „Słoń na księżycu” (ACHSE Verlag).
Warto także przypomnieć pozycje, które ukazały się w ostatnich latach. Pośród nich znalazła się m.in. ważna książka eseistyczna Marka Cichockiego „Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii” (tłum. Hans Georg Njemz, Harrassowitz Verlag, 2020), powieść Bronisława Wildsteina „Dom wybranych” (tłum. Herbert Ulrich, LIT Verlag, 2019), „Poezja dla początkujących” Adama Zagajewskiego (tłum. Renate Schmidgall, Carl Hanser Verlag, 2021), dzieła Olgi Tokarczuk („Księgi Jakubowe” w przekładzie Lisy Palmes i Lothar Quinkensteina oraz „Opowiadania bizarne” w przekładzie Lothar Quinkenstein – obie książki nakładem Kampa Verlag w, odpowiednio, 2019 i 2020 roku), „Nasz starszy brat” Tadeusza Różewicza (tłum. Bernhard Hartmann, Alois Woldan, Harrassowitz Verlag, 2021) czy arcydzieło Witolda Gombrowicza „Ferdydurke” (tłum. Rolf Fieguth, Kampa Verlag, 2023)
Program Translatorski ©Poland, w ramach którego ukażą się m.in. wspomniane powyżej tytuły, to jeden z flagowych programów Instytutu Książki. Jego celem jest promocja polskiej literatury na świecie poprzez finansowe wsparcie wydań polskich książek w przekładach na języki obce. Zagraniczni wydawcy mogą przeznaczyć uzyskany grant na sfinansowanie części kosztów publikacji dzieła, w tym m.in. na tłumaczenie dzieła z języka polskiego na inny język, zakup licencji prawnoautorskich oraz druk książki. We wszystkich edycjach programu dofinansowanie otrzymało łącznie już ponad 3 tys. przekładów polskich książek na języki obce.
Nie tylko Program Translatorski ©Poland
Ponadto w Niemczech ukazują się licznie także inne polskie książki poza Programem Translatorskim ©Poland. To głównie dzieła autorów na tyle popularnych, że ich wydanie nie wymaga wsparcia finansowego, a także publikacje, których wydawcy nie starali się o granty w programach IK. Do popularnych pisarzy wydawanych za naszą zachodnią granicą należą m.in. Jacek Dehnel, Andrzej Stasiuk czy Szczepan Twardoch. Niedawno w Niemczech ukazały się „Szkice piórkiem” Andrzeja Bobkowskiego, reportaż „Poniemieckie” Karoliny Kuszyk, która przyciągnęła liczną widownię na Międzynarodowych Targach Książki w Lipsku, nowa książka Doroty Masłowskiej, a także powieści autorów gatunkowych takich jak Katarzyna Bonda czy Remigiusz Mróz.
Ważnym elementem działalności Instytutu Książki, mającej na celu promocję i pomoc w publikacji literatury polskiej za granicą, jest także Program Sample Translations ©Poland. W jego ramach tłumacze literatury polskiej składają wnioski o sfinansowanie przekładu fragmentu powieści, opowiadania, eseju, zestawu wierszy itp. Przekłady proponują wydawcom i czasopismom w swoich krajach. Dzięki niemu (oraz Programowi Translatorskiemu ©Poland) w Niemczech ukazał się w całości „Dygot” Jakuba Małeckiego, a premierę na frankfurckiej imprezie ma reportaż Witolda Szabłowskiego „Rosja od kuchni”.
Uzupełnieniem tych dwóch flagowych programów Instytutu Książki jest Publishing Proposals. To program uruchomiony w roku 2020, który kierowany jest do wydawców i agentów. W ramach Publishing Proposals finansujemy prezentację wydawniczą w języku obcym (2/3 całości musi stanowić próbny przekład książki na język obcy, a dodatkowe materiały, takie jak streszczenie, raport czytelniczy, recenzja, biografia autora itp., mogą obejmować nie więcej niż 1/3). Dzięki niemu po niemiecku ukazała się m.in. książka „Ins ewige Eis” Agatu Loth-Ignaciuk i Bartłomieja Ignaciuka, nominowana do Deutscher Jugendliteraturpreis. Jest ona promowana podczas tegorocznej imprezy we Frankfurcie.
Frankfurt, Lipsk, Kilonia
Frankfurckie targi są najważniejszą imprezą na świecie, która pozwala przybliżyć wydawcom z zagranicy najistotniejsze polskie publikacje z ostatnich lat. To także okazja, aby przybliżyć i przypomnieć inne działania Instytutu Książki związane z promocją polskiej literatury w Niemczech. Niemieckie targi to bowiem nie tylko Frankfurter Buchmesse. Od lat Instytut Książki stale gości na Międzynarodowych Targach Książki w Lipsku oraz towarzyszącemu im festiwalowi Lepzig Liest. Lipskie targi to druga po Frankfurcie najważniejsza branżowa impreza w Niemczech. W tym roku w ramach programu literackiego z niemieckimi czytelnikami spotkali się między innymi wspomniana już Karolina Kuszyk, a także Filip Gańczak, autor świetnie przyjętej w Niemczech biografii Jana Sehna (jej entuzjastyczna recenzja ukazała się w czołowym niemieckim dzienniku „Süddeutsche Zeitung”, o czym informowaliśmy tutaj). Literaturę dziecięcą reprezentowali Agata Loth-Ignaciuk i Bartłomiej Ignaciuk oraz Elżbieta Pałasz, uczestnicząca w promocji książki „Farben der Kindheit” o dzieciństwie Güntera Grassa i innych niemieckich pisarzy. Swoje poezje przedstawił z kolei Krzysztof Siwczyk, zaś tłumacz Ron Mieczkowski opowiedział o niemieckim wydaniu dziennika Andrzeja Bobkowskiego.
Każdego roku Instytut Książki wspiera także finansowo i współorganizuje wyjazdy polskich pisarzy na Festiwal Debiutów Powieściowych w Kilonii. W tegorocznej edycji wzięło w nim udział 12 prozaików z 12 krajów Europy, w tym Jakub Nowak, autor świetnie przyjętej debiutanckiej powieści „To przez ten wiatr”. W minionych latach na Festiwalu Debiutów Powieściowych w Kilonii Polskę reprezentowały m.in. Radka Franczak, Weronika Gogola i Zośka Papużanka.
10 lat Stypendium im. Albretchta Lemppa
Ważnym elementem współpracy na niwie literacko-kulturalnej z Niemcami jest wspólna troska o spuściznę po wybitnym tłumaczu i popularyzatorze literatury polskiej w Niemczech – Albrechcie Lemppie. Przez wiele lat pełnił on funkcję dyrektora Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej i był jednym ze współtwórców Instytutu Książki.
Od dekady IK wraz z Fundacją Współpracy Polsko-Niemieckiej i Literarisches Colloquium Berlin przyznaje stypendium jego imienia. Przeznaczone jest ono dla pisarzy z Polski i Niemiec oraz dla niemieckich tłumaczy literatury polskiej i polskich tłumaczy literatury niemieckojęzycznej. Celem stypendium jest doskonalenie sztuki przekładu i pisania w duchu standardów literackich i translatorskich bliskich Albrechtowi Lemppowi. To również sposób na upamiętnienie jego wkładu w polsko-niemiecką wymianę literacką. Na program stypendialny składają się co roku dwa jednomiesięczne pobyty w kraju sąsiada: w Literarisches Colloquium Berlin i Instytucie Książki w Krakowie. W tym roku laureatami Stypendium im. Albrechta Lemppa zostali Dariusz Sośnicki i Antje Ritter-Miller.
Kolegium Tłumaczy
Innym istotnym elementem wsparcia obecności polskiej literatury za granicą i tych, którzy o tę obecność dbają, jest Kolegium Tłumaczy. Działa ono od 2006 roku. Każdego roku gościmy w Krakowie, a od 2019 roku także w Warszawie, grupę tłumaczy, którym oferujemy warunki do spokojnej pracy nad przekładami, bibliotecznych poszukiwań, spotkań z autorami i ekspertami. To właśnie w Kolegium Tłumaczy wybitna tłumaczka literatury polskiej na język niemiecki Renate Schmidgall pracowała nad przekładem „Drogi 816”. Schmigdall będzie gościć w Kolegium także w tym roku.
Seminarium dla wydawców z Niemiec
Przed epidemią koronawirusa Instytut Książki organizował także seminaria dla zagranicznych wydawców. Ostatnie takie seminarium, ósme w historii działalności IK, odbyło się w 2019 roku i wzięli w nim udział wydawcy z krajów niemieckojęzycznych. Seminaria te są okazją do nawiązania kontaktów przez wydawców z Polski i zagranicy, ponieważ ich ważną część stanowią spotkania biznesowe. Dwudniowe wydarzenie zwieńczyło spotkanie wydawców z dwójką utalentowanych autorów młodego pokolenia: Jakubem Małeckim i Olgą Drendą. Efektem zaś było m.in. wydanie powieści Jakuba Małeckiego w Niemczech. W seminarium wzięło udział dwanaście wydawnictw z Niemiec, Austrii i Szwajcarii.
Instytut Książki planuje wznowienie tej inicjatywy już w przyszłym roku.
