Jedną z największych przeszkód w rozwijaniu współpracy kulturalnej, przezwyciężeniu barier kulturowych i pokonaniu stereotypów na temat kultur państw Europy Wschodniej jest bariera językowa. Podczas gdy ta bariera nie jest większym zagrożeniem dla innych obszarów praktyk kulturowych (muzyki, sztuk wizualnych), rzutuje ona przede wszystkim na recepcję literatury, a także na szeroko rozumianą sferę wymiany idei. W tym kontekście szczególnie istotna zdaje się więc być dbałość o dobry przepływ aktualnej myśli, publicystyki i literatury, tłumaczonej na
języki narodowe. Taką rolę pełni stworzone w Warsztatach Kultury wydawnictwo pn. Wschodni Express, które od kilku lat zajmuje się wprowadzaniem na polski rynek książki najbardziej aktualnej prozy i poezji z krajów Partnerstwa Wschodniego.  

W tym roku, w ramach Wschodniego Expressu, chcemy szczególnie zaakcentować kontekst literatury ukraińskiej i białoruskiej. A portfolio Wydawnictwa Wschodni Express wzbogacone zostało o kolejnych 6 tytułów:

Kateryna Babkina „Sonia”
Polskie tłumaczenie powieści „Соня” wydanej na Ukrainie w 2013 roku i nominowanej do ukraińskiej nagrody Książka Roku BBC 2013.

Historia młodej Ukrainki Soni, pokazuje, że gotowość do bycia matką nie zawsze pojawia się wraz z wieścią o ciąży. Bohaterka powieści, znalazłszy się na życiowym zakręcie, udaje się w podróż, by spotkać własnego ojca, którego nigdy nie poznała, wierząc, że pomoże jej to odnaleźć własną tożsamość i w przyszłości nawiązać lepszą więź z dzieckiem. Podróże jednak nie zawsze przynoszą rozwiązanie, jakie sobie wyobrażamy. Historia nieprzewidywalna, pełna zwrotów akcji i opisów niekiedy magicznych, co może wynikać z wyjątkowego stanu Soni.

Andrij Lubka „Pokój do smutku” 
Polskie tłumaczenie zbioru opowiadań „Кімната для печалі” wydanego na Ukrainie w 2016 roku i nominowanego do ukraińskiej nagrody Książka Roku BBC 2016.

Zbiór opowiadań, którego głównym bohaterem autor uczynił pusty pokój. Każda z opowiadanych historii to odrębne studium samotności i smutku. Metaforycznie pusty pokój oznacza po prostu melancholię, która dopada w hotelu, opuszczonym domu, cerkwi, budynku sierocińca, ale też na słonecznej plaży. Bohaterowie opowiadań Lubki wskrzeszają romantyczny sposób odbioru świata – żyją w wyobraźni i własnych uczuciach, w których szukają schronienia przed codziennością.

Hałyna Kruk „Wakacje nad Letą” 
Wybór wierszy w tłumaczeniu Bohdana Zadury. Pierwszy tomik Hałyny Kruk wydany w Polsce.

„Wakacje nad Letą” to poezja metafizyczna, w której poetka rozlicza się z doczesnością. Ludzka natura każe przypisywać rzeczom i ludziom trwałą tożsamość, tymczasem wszystko podlega nieustannym przemianom. Autorka przekonuje, że tylko zrywając z tym, co znane, do czego się przyzwyczailiśmy, można pozostać autentycznym. Ostatecznie i tak przychodzi kres, który nieubłagalnie rozrywa pozornie nierozerwalne, dlatego też „życie to naprawdę to / co utraciliśmy”.

Julia Cimafiejewa „Cyrk i inne wiersze” 
Wybór wierszy i tłumaczenie Bohdana Zadury.

Emocjonalna poezja, w której zwięzłe formy wierszy wzmacniają dynamikę i intensywność obrazowania. Metafora wędrownego cyrku z korowodem barwnych postaci i zdarzeń dobrze oddaje chaos egzystencji. Tomik przepełnia marzenie o porzuceniu wszelkich form bytu i wykreowanych „ja”. Jednocześnie jest wyrazem postmodernistycznej podejrzliwości wobec wartości poznawczej języka i znaków – sensualne doświadczanie siebie i świata wygrywa tu z racjonalnością rozumu. Mimo wszystko, w poezji Cimafiejewy nie ma katastroficznych wizji kultury, lecz witalizm i afirmacja życia.

Ołeksandr Bojczenko „Wasi, nasi oraz inni”      
„Wasi, nasi oraz inni” to zbiór esejów, w którym Ołeksandr Bojczenko „tropi” następców pierwszego europejskiego intelektualisty – Sokratesa, których obecność w literaturze świadczy o dojrzałości społeczeństwa, a jednocześnie jest wyrazem jego sumienia. Kim więc są współcześni mędrcy literatury?

Wasi – to myśli autora o polskich pisarzach, wśród których znaleźli się Gombrowicz, Kołakowski, Herling-Grudziński, Herbert; nasi – to refleksja nad literaturą ukraińską, w szczególności nad pierwszym literackim „pokoleniem odzyskanym”; inni zaś to kultura rosyjska.

Mykoła Riabczuk „Poprzednie życie”      
Polskie tłumaczenie wyboru felietonów Mykoły Riabczuka – ukraińskiego krytyka literackiego, publicysty i poety.

„Riabczuk prezentuje na Ukrainie odważne i nowatorskie poglądy (…) Ośmiela się przełamywać narodowe mity, ożywia tok narracji dzięki inteligentnemu poczuciu humoru, co potęguje chęć czytania. Ironia i wolność, charakteryzujące jego pisarstwo, przywodzą na myśl najsławniejszych pisarzy polskich. Riabczuk wychodzi poza tradycyjne kategorie i stereotypy pisarstwa. Portret Ukrainy, który prezentuje w swoich książkach, jest pesymistyczny i niepokojący. A jednak sam fakt istnienia na Ukrainie tak wolnego, tak inteligentnego ducha jest dobrym powodem, by nie tracić nadziei”.          
Alen Besançon, przedmowa do „De la 'Petite Russie' à l'Ukraine”

WSCHODNI EXPRESS – program spotkań:

Czwartek, 28 czerwca

16.30-17.30 - WSCHODNI EXPRESS. INAUGURACJA – Wykład otwierający Mykoły Riabczuka pt. „Nieodwzajemniona miłość. Kilka zdań o literaturze, Europie Wschodniej, „Europie Prawdziwej” oraz innych mniej istotnych rzeczach”
Gdzie: Teatr Stary w Lublinie, ul. Jezuicka 18

18.15-18.30 - Wschodni Kurier Literacki. Gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy: zapowiedzi wydawnicze i omówienie nowości książkowych o tematyce wschodniej – Agnieszka Wojciechowska, Paulina Janczylik
Gdzie: Próba Cafe – PATIO, ul. Grodzka 5a

18.30-20.30 - Premiery książek (publicystyka, krytyka ukraińska) – „Wasi, nasi oraz inni” Ołeksandra Bojczenko oraz „Poprzednie życie” Mykoły Riabczuka.
Prezentacja najnowszych wydań Wschodniego Expressu, rozmowy i czytanie fragmentów książek. W spotkaniu wezmą udział: Ołeksandr Bojczenko, Mykoła Riabczuk, Natałka Biłocerkiweć, Andrij Saweneć i Bohdan Zadura.        
Prowadzenie – Grażyna Lutosławska, Aleksandra Zińczuk
Gdzie: Próba Cafe – PATIO, ul. Grodzka 5a

Piątek, 29 czerwca

15.00-16.30 - Debata „Dylematy drugiego autora. Ja piszę, ty tłumaczysz, on/ona czytają…” z udziałem pisarzy i tłumaczy: Ołeksandra Bojczenko, Julii Cimafiejewej, Mykoły Riabczuka, Natalii Bryżko-Zapór, Bohdana Zadury.       
Prowadzenie – Andrij Saweneć
Gdzie: Warsztaty Kultury w Lublinie – patio kamienicy przy ul. Grodzkiej 7)

Komu służy przekład literacki? Jak dobiera się książki i autorów do tłumaczenia? Dlaczego istnieją różne szkoły przekładu? Jak tłumacz myśli o czytelnikach?

18.00-19.30 - Premiery książek (proza ukraińska) – „Sonia” Kateryny Babkiny oraz „Pokój do smutku” Andrija Lubki. Omówienie książek, czytanie ich fragmentów i dyskusja z autorami.
Prowadzenie – Andrzej Niewiadomski, Mykoła Riabczuk
Gdzie: Próba Cafe – PATIO, ul. Grodzka 5a

Sobota, 30 czerwca

15.00-16.30 - Debata „Jaka Ukraina, jaka Europa?” z udziałem autorów: Kateryny Babkiny, Hałyny Kruk, Andrija Lubki. Prowadzenie – Andrij Saweneć, o. Tomasz Dostatni Gdzie: Warsztaty Kultury w Lublinie – patio kamienicy przy ul. Grodzkiej 7

W jakim kierunku zmierza kultura europejska w oczach ukraińskich pisarzy? Czy obce wpływy w kulturze ukraińskiej stanowią dziś przekleństwo czy inspirację? Jakie są oczekiwania wobec Zachodu i gdzie przebiega mentalna granica pomiędzy Europą a Azją?

18.00-19.30 - Premiery książek (poezja białoruska i ukraińska) – „Wakacje nad Letą” Hałyny Kruk i „Cyrk i inne wiersze” Julii Cimafiejewej. Prezentacja najnowszych wydań Wschodniego Expressu oraz czytanie poezji: Julia Cimafiejewa, Hałyna Kruk.
Omówienia – Bohdan Zadura, Andrzej Niewiadomski.
Prowadzenie – Łukasz Janicki
Gdzie: Próba Cafe – PATIO, ul. Grodzka 5a

O autorach:         
           
Kateryna Babkina (ur. 1985 w Iwano-Frankiwsku) – znana ukraińska pisarka, dziennikarka, scenarzystka i menedżerka kultury. Autorka kilku tomików poezji (debiut „Ognie św. Elma”, 2002), powieści „Sonia” (2013), zbiorów opowiadań, książek dla dzieci, a także scenariuszy filmowych oraz sztuki „Hamlet Babylon”, wystawianej w Kijowie, Genewie i Wiedniu. Jej twórczość tłumaczona jest na angielski, czeski, francuski, hiszpański, niemiecki, szwedzki, rumuński, rosyjski i hebrajski. W 2017 r. nakładem wydawnictwa Warsztatów Kultury ukazał się zbiór opowiadań „Szczęśliwi nadzy ludzie” (wyd. ukr. 2016), który był pierwszą książką Kateryny Babkiny wydaną w Polsce.

Andrij Lubka (ur. 1987 w Rydze) – jeden z najciekawszych ukraińskich literatów młodego pokolenia; poeta, pisarz, eseista, tłumacz i felietonista. Zdobywca licznych nagród literackich, m.in. „Debiut” (2007) oraz „Kijowskie Laury” (2011). Dwukrotny stypendysta (2010, 2012) programu Gaude Polonia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uczestnik festiwali literackich na całym świecie – od Rio de Janeiro do Stambułu. Tłumaczony na języki: polski, niemiecki, angielski, portugalski, rosyjski, chiński, czeski, serbski, macedoński, litewski, słowacki i turecki. W 2017 roku nominowany do Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus” za powieść „Karbid”, a za zbiór opowiadań „Pokój do smutku” został laureatem Nagrody Fundacji Kowaliwów (USA) w kategorii Proza. Na podstawie jednego z opowiadań z tego zbioru stworzono film.

Hałyna Kruk (ur. 1974 we Lwowie) – pisarka, tłumaczka, scenarzystka, historyk literatury. Autorka 5 tomików poezji: „Podróże w poszukiwaniu domu” (1997), „Ślady na piasku” (1997), „Twarz poza zdjęciem” (2005), „Współistnienie” (2013) i „Dorosła” (2017). Jej wiersze i utwory prozatorskie weszły do licznych antologii i były tłumaczone na wiele języków. Autorka 5 książek dla dzieci, z których dwie ukazały się w 15 językach (w ramach międzynarodowego projektu literatury dla dzieci „Step by Step”). Tłumaczy z polskiego, białoruskiego i rosyjskiego (drukiem ukazały się m.in. wiersze Kazimierza Wierzyńskiego, „Tajemnica chińskiego pokoju”  Stanisława Lema, „Toast za przodków” Wojciecha Góreckiego). Laureatka kilku międzynarodowych konkursów literackich, stypendystka programu Gaude Polonia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2003, 2010) i Homines Urbani Willi Decjusza w Krakowie (2005) oraz Bałtyckiego Centrum Pisarzy i Tłumaczy na wyspie Gotland (Szwecja, 2007, 2018). Wiceprezeska Ukraińskiego PEN Clubu. Mieszka we Lwowie, wykłada na Uniwersytecie Lwowskim.

Julia Cimafiejewa (ur. 1982 w pobliżu Brahin) – poetka, tłumaczka, współzałożycielka i redaktorka internetowego magazynu literackiego „PrajdziSvet” (prajdzisvet.org). Autorka tomików „Księga błędów” (2014) i „Cyrk” (2016). Jej wiersze były tłumaczone na język angielski, szwedzki, niemiecki, czeski, ukraiński i inne. Jest zwyciężczynią konkursu dla młodych autorów „Exlibris”, organizowanego przez Związek Pisarzy Białoruskich. Jej tomik „Księga błędów” znalazł się na liście nagród literackich „Debiut”. W 2018 roku razem z dwoma innymi tłumaczami otrzymała nagrodę literacką „Debiut” za przekład Charlesa Bukowskiego. Brała udział w festiwalach literackich na Litwie, Ukrainie, a także w Słowenii, Czechach, Szwecji i Białorusi. Była rezydentką Bałtyckiego Centrum Pisarzy i Tłumaczy (2013, 2017).

Ołeksandr Bojczenko (ur. 1970 w Czerniowcach) – krytyk literacki i badacz literatury, felietonista, tłumacz z języka polskiego i rosyjskiego. Autor zbiorów esejów „Coś w rodzaju chautauqua” (2003), „Chautauqua plus” (2004), „Byle książka” (2011), „Moi wśród obcych” (2012), „Mniej/Więcej” (2015), „50 procent racji” (2016). Autor licznych przekładów z języka polskiego i rosyjskiego, tłumacz m.in. Tadeusza Borowskiego, Leszka Kołakowskiego, Marka Hłaski, Jerzego Pilcha, Olgi Tokarczuk, Andrzeja Stasiuka, Daniela Odiji. Wielokrotny stypendysta programu Gaude Polonia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2005, 2008, 2013). W roku 2014 został uhonorowany odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.

Mykoła Riabczuk (ur. 1953 w Łucku) – absolwent Politechniki Lwowskiej i Instytutu Literackiego im. M. Gorkiego w Moskwie. Był zastępcą redaktora naczelnego miesięcznika „Wseswit” oraz wiceredaktorem czasopisma „Krytyka”. W Polsce ukazały się przekłady jego książek „Od Małorosji do Ukrainy” (2002), „Dwie Ukrainy” (2004, druga edycja 2006), „Ogród Metternicha” (2011), „Ukraina. Syndrom postkolonialny” (2015). Laureat nagrody Fundacji Polcul, kwartalnika „Akcent” oraz odznaczony odznaką honorową „Bene Merito” nadawaną przez Ministra Spraw Zagranicznych RP za działanie na rzecz dobrych stosunków polsko-ukraińskich. Obecnie pełni funkcję przewodniczącego ukraińskiego PEN Clubu i jurora Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus”. Jest współpracownikiem Instytutu Badań Politycznych i Etnonarodowych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, prowadzi gościnne wykłady na Ukraińskim Uniwersytecie Katolickim we Lwowie oraz w Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.

***

Wschód Kultury to projekt kulturalny integrujący środowiska artystyczne miast Polski Wschodniej (Białegostoku, Lublina i Rzeszowa) i artystów krajów Partnerstwa Wschodniego (Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdawii i Ukrainy), realizowany przez Narodowe Centrum Kultury oraz trzy wspomniane miasta. Ideą projektu jest wspólne odkrywanie tego, co niepowtarzalne w każdej z kultur, a także wymiana doświadczeń artystycznych. Z biegiem czasu festiwal stał się pomostem włączającym naszych wschodnich partnerów w obieg kultury europejskiej. W 2018 roku Wschód Kultury będzie realizowany po raz szósty. Przedsięwzięcie powstało dzięki zaangażowaniu środowisk twórczych, samorządów wschodniej Polski oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Więcej informacji na temat festiwalu: www.innebrzmienia.eu oraz www.wschodkultury.eu.