Recenzja

Pedagogia harcerskiego wychowania

 Są publikacje, których bezsporna wartość dociera do naszej percepcji stopniowo. Wiąże się to z tendencją wtórności bardzo wielu publikacji naukowych. Często autorzy spłycają swoje monografie aby dostosować je do publikacyjnej obowiązującej poprawności. W tym wypadku mamy do czynienia z zupełnie nową jakością i oryginalnym podejściem do tematu.

 

 Profesor Śliwerski bowiem próbuje z doskonałym skutkiem połączyć w swojej monografii tradycję z ponowoczesną rzeczywistością. Łączy współczesną wiedzę z zakresu nauk o wychowaniu z tradycją przedwojennej pedagogii, w której splatają się ze sobą idee skautingu, przedwojennego harcerstwa polskiego, idei pedagogiki społecznej Aleksandra Kamińskiego, a także pedagogiki harcerskiej będącej "ukrytym programem wychowania , czyli tym wszystkim, czego ludzie uczą się w nim poza oficjalnie dostępnym i znanym programem Związku. Tym samym harcerstwo jest tym wszystkim, czego uczy sam fakt przebywania w nim jako środowisku socjalizacyjnym, a co nie było jego funkcją założoną".

 
Skupiając się na historycznym badaniu myśli harcerskiej Bogusław Śliwerski analizuje ewolucję pedagogiki harcerskiej, podaje syntezie wszystkie akty prawne, instrukcje, protokoły obrad organów władzy ustawodawczej i wykonawczej w harcerstwie, ale także bada publikacje stanowiące ich wykładnię programową – metodyczną, w tym prace naukowe. Przeprowadza analizę krytyczną istniejących już rozpraw o harcerstwie, jego historii i pedagogii. Te wszystkie działania służą mu do wykazania odmienności własnego podejścia badawczego. Harcerstwo bowiem jest ideologią oraz nstytucją wychowawczą, która poprzez pedagogię, rozumianą jako „zbiór idei, które dostarczają uzasadnienia, legitymizacji, wsparcia pewnym interesom grupowym lub/i utwierdzają tożsamość określonej grupy społecznej. Jej elementami strukturalnymi są:

 ) Interpretacja przeszłości, która nadaje grupie określoną perspektywę czasową i przestrzenną – wyrażoną w formie zdań orzekających (…)
2) Opis i ocena obecnej sytuacji w obszarze, którego ta ideologia dotyczy (polityki, struktury i funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki, oświaty i inne) – wiążąca opis z wartościowaniem (zdanie wartościujące mogą mieć charakter filozoficzny, światopoglądowy lub odwoływać się do racji pragmatycznych),
3) Koncepcje zmiany, w tym również strategie działania najbardziej pożądane i skuteczne wobec planowanej zmiany , wyrażone w postaci dyrektyw działania, czyli czynności, które należy podjąć i zrealizować. (tamże, s. 467-477) . W związku z tym pedagogia wychowania harcerskiego składa się z trzech zasadniczych elementów:

 1) sztuki skutecznego wywierania wpływu na dzieci i młodzież dla zrealizowania określonych celów edukacyjnych, metaforycznie rzecz ujmując „uprawą ludzkiego ducha”;
2) rodzaju doktryn pedagogicznych, ideologii edukacyjnej lub ukrytego programu wychowania;
3) względnie spójnego, trwałego zbioru praktyk edukacyjnych, poprzez które jednostka przyswaja sobie nowe (lub rozwija dotychczas istniejące) formy postępowania, wiedzy, umiejętności i kryteria ich oceny, przejmując je od kogoś (lub czegoś), kogo uznaje za stosownego ich dostarczyciela (przekaziciela) i ewaluatora (T. Hejnicka-Bezwińska, Pedagogika ogólna, Warszawa: WAiP 2008, s. 493)

 Te dwa cytaty składają się na fundament struktury badawczej z jakiej Śliwerski analizuje, syntetyzuje pedagogikę harcerską a właściwie pedagogię. Pomimo dużego i ważnego z punktu widzenia praktyki wychowania dorobku pedagogika harcerska, mimom postulatów nie została uznana za osobną dyscyplinę naukową. Po 1990 roku przedmiot ten jednak został wycofany z programów kształcenia pedagogicznego.

 Monografia Bogusława Śliwerskiego jest bardzo udaną próbą odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu współczesna myśl pedagogiczna w harcerstwie i o harcerstwie podejmuje i pojmuje istotę wychowania oraz jaką rolę odgrywa w niej prymarne jej rozumienie. Bogaty piśmienniczy dorobek jaki istnieje na ten temat nigdy do tej pory nie został poddany tak dogłębnej analizie i syntezie.

 Harcerstwa pedagogia jest tu rozumiana jako doktryna pedagogiczna, ideologia pedagogiczna jak i koncepcja samowychowania wszystkich jej członków, czyli dzieci, młodzieży, dorosłych i osób starszych. Pedagogia harcerska wyposażona w bogatą aparaturę pojęciową założeń i twierdzeń dotyczących wychowania człowieka nigdy nie uzyskała wysokiego statutu wśród nauk pedagogicznych czy społecznych.

 Pedagogika jako przedmiot kształcenia i jako nauka praktyczna, opierając się  na wiedzy naukowej może, wspomagając także instruktorów do właściwych działań wychowawczych zaoferować wartościującą ocenę sytuacji społeczno – kulturowych w ruchu harcerskim, unaocznić normatywy obowiązujące w wychowaniu, dostarczyć praktycznych ich ocen oraz promować wartości humanistyczne z uwzględnieniem charakterystycznych dla nich wartości społecznych, intelektualnych czy emocjonalnych.

 W świetle tych wszystkich założeń drużynowy, instruktor harcerski jawi się jako pedagog – wychowawca. W tym wszystkim bardzo ważnym okazują się idei samowychowania i samoświadomości wychowanka. Fundamentalną sprawą jest też powiązanie tego podejścia z transcendentnym wychowaniem czyli wiarą katolicką i wartościami nakierowanymi na człowieka, równą służbie bliźniemu. Ten typ idei skautowskiej reprezentuje praca ks. prof.Edmonda Barborina, którego publikacja „Skauting i pedagogika wiary” odnosi się do rozwoju duchowego wychowanków. Z tym zagadnieniem wiąże się termin środowiska wychowawczego. Spotykamy tą kategorię w pismach Aleksandra Kamińskiego, Ireny Lepalczyk, psychologa Józefa Pieter czy filozofa Lecha Witkowskiego . Wiąże się z tym procesy socjalizacji i wychowania w duchu transcendencji.

Reasumując Śliwerski w końcowej refleksji postuluje aby instruktorzy harcerscy czy funkcyjni kierując się w swojej działalności potoczną teorią pedagogiczną i praktyką wychowania sięgali częściej do lektur dotyczących współczesnej pedagogiki. Harcerstwo obecnie powinno czerpać korzyści z najnowszej diagnostyki edukacyjnej i metodologii badań pedagogicznych, po to by potrafić przetwarzać dane istotne w publicznych debatach, konferencjach i zjazdach, a przy okazji aby lepiej mierzyć efekty swoich wpływów. Bogusław Śliwerski zamyka swoją pracę takim oto ważnym stwierdzeniem: "Harcerstwo jest jedynym na świecie tego typu ruchem społeczno-wychowawczym, który od początku istnienia inspiruje teorie wychowania, pedagogikę szkolną, pedagogikę czasu wolnego, pedagogikę społeczną, specjalną czy resocjalizacyjną.
Jest ciągle żywym i twórczym ruchem na rzecz samowychowania i samorozwoju wywodzącym się niezmiennie od idei skautowskich Baden - Powella.