Recenzja

Trenować bycie człowiekiem

Nazwisko Volkera Brauna nie jest szerzej znane polskim czytelnikom, chociaż w czasach PRL-u sporo jego publikacji ukazało się w języku polskim. Pierwszy raz zetknąłem się z jego poezją we wczesnych latach siedemdziesiątych, kiedy jako młody poeta kupowałem wiele tomików, wśród nich antologię poezji Niemieckiej Republiki Demokratycznej „Dopowiedzenie świtu”, potem monumentalne wydanie Poezji XX wieku. Austria, NRD, RFN” opublikowane przez wrocławskie Ossolineum. Tłumaczenia były różnej jakości, ale nie pamiętam aby jego wiersze mnie szczególnie zainteresowały.

Teraz mam przed sobą zbiór jego aforyzmów lub jako dopisano w pod tytule 99 myśli zuchwałych. Tytuł główny „Trenować bycie człowiekiem” kojarzy mi się z mistrzowskimi sentencjami Stanisława Leca, a dodatkowo anegdota z nim związana. Otóż moja babcia Gabriela, po której mam imię, przedwojenna nauczycielka prowadziła mnie co tydzień do biblioteki. Podsuwała mi ciekawe tytuły, przy okazji kształtując mój gust czytelniczy,. Pamiętam, gdywypożyczyła dla mnie Leca „Myśli nieuczesane|”, klasyczny wybór jego sentencji, a potem kupiła mi je na  urodziny i dopisała „Temu, który chce być dobrym człowiekiem”. Co w tym zamyśle jest ze sobą powiązane – myśli = mądrość = dobry człowiek. Ale aby nim zostać trzeba nabrać życiowego doświadczenia, w tym mądrości, która uczyni z nas dobrego człowieka, tego, który czyni dobro.

Ale nic nie staje się od razu, musimy oprócz ludzkiego doświadczenia, osiągnąć status człowieka mądrego, mądrością utrwaloną myślicieli, intelektualistów, którzy byli tu przed nami. To korzystając z ich dorobku stajemy się lepsi, rozumniejsi, otwarci na egzystencjalną wiedzę. Tacy literaci i aforyści jaki Lec, Dostojewski, Tołstoj, Camus, Saint Exupéry poszerzają pole naszej percepcji. Oswajając się z ich uniwersalnym egzystencjalnym doświadczeniem stajemy się bogatsi o sprawdzoną wiedzę.

Czego możemy się nauczyć od Brauna, poety, myśliciela, odznaczonego m.in. prestiżową literacką Nagrodą im. Georga Büchnera, że to co sobie zakładamy żyjąc na tym świecie, nie zawsze jest możliwe do spełnienia, a szczęście jako takie jest splotem „błędów z kamyków poznania”.Jego myśli są skondensowane, a doświadczenie życiowe najwyższej próby. Trzydzieści stron w wersji dwujęzycznej powoduje, iż cj którzy znają język niemiecki mogą sobie skonfrontować jakość ich przekładu.

Braun ma obecnie ponad osiemdziesiąt dwa lata, ogromny dorobek, szacunek krytyki literackiej i czytelników. Mamy tu do czynienia z przemyśleniami człowieka życiowo i literacko spełnionego, ale nie wolnego od wątpliwości, sceptycznego, ale zarazem racjonalnego. Wie, że mądrość wynika nie tylko z doświadczeń, przeżyć, ale także porażek i niesprawiedliwości. Radzi więc, aby „Być szczęśliwym, znaczy umieć postrzegać siebie bez lęku.” Benjamin nie potrafił tego. Tak, ale potrafił to przyznać. I dodaje „Kiedy sprzeczności przestają być nadzieją, historia robi się poważna”. Bruna nie stać na stoicyzm, to człowiek czynu, uczynków, powtarza przy tym „Im więcej wiem, tym bardziej muszę wierzyć” ale zarazem nie ma nic do ukrycia: Rozglądam się dookoła, nieostrożnie i bez zobowiązań na twarzy. Z moich rysów wyczytać można wszystko”.

Z jednej strony jest sceptykiem, z drugiej ma w sobie nadzieję, że ludzie pomimo wielu błędów jakie popełnili, są w stanie żyć zgodnie z mądrością dziedziczoną z pokolenia na pokolenie. Chociaż czasem trzeba „Cofnąć się tak głęboko, aby z powrotem zobaczyć cel w osiągalnej dali”, ale najlepiej jest jak podkreśla dla nas samych „Wypuścić myślenie na wolność.