Setna rocznica urodzin Konstantego „Kota” Jeleńskiego
Setna rocznica urodzin Konstantego „Kota” Jeleńskiego
Konstanty Jeleński, polski intelektualista, eseista, krytyk i publicysta, urodził się 2 stycznia 1922 w Warszawie. Był nieoficjalnym ambasadorem kultury polskiej w Paryżu i w świecie, prowadził bogatą korespondencję z licznymi twórcami kultury europejskiej, m.in. z: Michelem Foucaultem, Hannah Arendt, Eugène’em Ionesco, Rolandem Barthes’em, przyjaźnił się z Miłoszem, Herlingiem-Grudzińskim, Czapskim i Gombrowiczem, którego – jako pierwszy – tłumaczył na francuski.
Od dzieciństwa wiele podróżował po Europie wraz z ojcem dyplomatą. Był uczniem elitarnego liceum z internatem im. Sułkowskich w Rydzynie, w którym to, jeszcze przed wybuchem wojny, w 1939 roku zdał maturę. Okupowaną przez Niemców Polskę opuścił w grudniu 1939 roku, by nigdy już do niej nie wrócić. Walczył z Niemcami w obronie Francji w 1940 roku, po klęsce znalazł się w Wielkiej Brytanii, gdzie służbę w wojsku polskim łączył ze studiami na uniwersytetach Saint-Andrews i Oxford. Do Francji wrócił w czerwcu 1944 roku jako żołnierz polskiej Pierwszej Dywizji Pancernej gen. Maczka, której szlak bojowy wiódł od Normandii do Belgii i Holandii. Odznaczony licznymi orderami wojskowymi.
Po zakończeniu wojny nie chciał wracać do komunistycznej Polski. Wybrał los emigranta, mieszkając w kilku krajach i miastach Europy, ale najdłużej – od 1952 roku aż do śmierci, w Paryżu.
Do stolicy Francji przeniósł się z Rzymu wraz z towarzyszką swego życia, włoską malarką Leonor Fini. Szybko znalazł miejsce w intelektualno-artystycznym pejzażu Paryża, co ułatwiła mu znakomita znajomość języka francuskiego i wyniesione z domu obycie w kulturze francuskiej.
Nad Sekwaną podjął pracę w sekretariacie generalnym Kongresu Wolności Kultury, gdzie pełnił funkcję kierownika sekcji wschodnio-europejskiej, i w redakcji miesięcznika „Preuves”. Współpracował także z najważniejszym pismem polskiej emigracji - „Kulturą”, którego siedziba mieściła się w podparyskim Maisons-Laffitte, publikując na jej łamach szereg esejów oraz recenzji książkowych. Europejczyk „avant la lettre”, poruszał się swobodnie w wielu językach i wielu kulturach starego kontynentu; pisał, oprócz „Preuves”, dla „Le Monde”, „La Quinzaine Littéraire”, „Les Lettres Nouvelles”, a także w brytyjskich pismach „Encounter” i „Survey”, amerykańskich „The New Republic” i „Partisan Review”, niemieckich „Der Monat” i „Merkur”, włoskim „Tempo Presente”. Poglądy polityczne zbliżały go do antytotalitarnej lewicy, był też zafascynowany Majem '68 i młodzieżową kontestacją, ale ideologie nigdy nie przesłoniły mu człowieka.
Jego paryskie mieszkanie przy rue de La Vrillière nr 8 było równie często odwiedzane przez pisarzy i artystów z kręgu polskiej emigracji, takich jak Czesław Miłosz, Józef Czapski, Gustaw Herling-Grudziński, a także przyjeżdżających z kraju intelektualistów, co przez europejskich intelektualistów związanych z tą antytotalitarną międzynarodówką myśli, jaką był Kongres Wolności Kultury. Przy udziale wielu z nich (Ignazio Silone, Daniel Bell, Pierre Emmanuel, François Bondy) Jeleński stworzył w 1955 roku Komitet Pomocy Twórcom z Europy Wschodniej, przekształcony później w Fundację Europejską dla Intelektualnej Samopomocy, która przez następne trzydzieści lat zapewniała wielu niezależnym umysłom z krajów bloku wschodniego stypendia i studia w Paryżu.
W latach 1973-76 Jeleński był dyrektorem administracyjnym Centre Royaumont pour une Science de l'Homme, kierowanego przez zaprzyjaźnionego z nim Jacquesa Monod. Potem został doradcą w Institut National de l'Audiovisuel. Dla francuskiej telewizji przygotował serię programów o sztuce „Regards entendus”.
Syn dyplomaty, sam był znakomitym, choć nieoficjalnym ambasadorem kultury polskiej w Paryżu i w świecie. Jego największą zasługą pozostaje odkrycie dla publiczności francuskiej i zachodnioeuropejskiej twórczości Witolda Gombrowicza. Dzięki jego niestrudzonym zabiegom we Francji ukazały się dzieła tego wielkiego polskiego pisarza. Sam przełożył na francuski jego „Trans-Atlantyk” oraz dramaty „Iwonę, księżniczkę Burgunda”, „Operetkę” i „Historię”. Gombrowicz mówił o nim: „Wszystkie wydania moich dzieł w obcych językach powinny być opatrzone pieczątką »dzięki Jeleńskiemu«”. Wojciech Karpiński, pisarz i krytyk, określił Jeleńskiego jako „działające alter ego” Gombrowicza.
W 1963 wydał „Anthologie de la poésie polonaise” (Editions du Seuil), pierwszą francuską publikację krytyki literackiej dotyczącą nowoczesnej poezji polskiej. Zajmował się też popularyzacją i opisem twórczości m.in. Czesława Miłosza, Aleksandra Wata, Józefa Michałowskiego.
Zmarł 4 maja 1987 roku w Paryżu.
