Stany chorobowe w polskiej literaturze. Rusza kolejna edycja festiwalu Endemity!

Od 9 do 19 grudnia potrwa dziewiąta odsłona Festiwalu Literackiego Endemity. Tym razem tematem przewodnim jest choroba. To właśnie do niej podczas spotkań autorskich w Poznaniu, Gnieźnie i Wągrowcu będą nawiązywali zaproszeni gościnie i goście: Olga Hund, Barbara Klicka, Patrycja Sikora, Barbara Woźniak, Adam Leszczyński, Daniel Odija, Kacper Pobłocki oraz Janusz Schwertner. Festiwal odbędzie się w formule hybrydowej, wydarzenia będą transmitowane online.

– Choroba jest powszechnym ludzkim doświadczeniem, ale niechętnie rozmawiamy o nim publicznie.

Niepisany społeczny konsensus zakłada, że chorowanie to sprawa indywidualna, trochę wstydliwa, nie wypada przecież publicznie okazywać słabości – tłumaczy Maria Czarnecka, dyrektorka Festiwalu Literackiego Endemity. – Od globalnego rozprzestrzenienia się wirusa SARS-CoV-2, to, co do tej pory było ukrywane, pojawiło się w przestrzeni publicznej. Pandemia zmieniła naszą rzeczywistość, wpływa na naszą codzienność. Choroba jest odmieniana przez wszystkie przypadki, obecna wszędzie – w mediach, sklepach, szkołach, na podwórkach, w biurach oraz domach. Dlatego postanowiliśmy sprawdzić co na ten temat ma do powiedzenia polska literatura.

Każda choroba ma społeczny charakter

Stany chorobowe mogą przybrać różne oblicza, dlatego podczas spotkań z autorami najciekawszych dzieł, które poruszają te problemy, będzie mowa zarówno o ciele, psychice, jak i… społeczeństwie. W takim kontekście niezwykle ciekawie zapowiadają się rozmowy z Adamem Leszczyńskim oraz Kacprem Pobłockim, twórcami szeroko komentowanych ostatnio pozycji: „Ludowej historii Polski” (nominowana do Nagrody Literackiej „Nike”) oraz „Chamstwa”.

– W „Chamstwie” piszę m.in. o chorobie kołtuna, która była dolegliwością związaną z traumą przemocy, ale jednocześnie lekarstwem – mówi Kacper Pobłocki. – Wielu czytelników uważa ten fragment książki za najciekawszy. Pokazuje on w praktyce jak wyglądały dwie Polski – jedna szlachecka, dla której kołtun był chorobą związaną z niechlujnością i chłopskim niedbalstwem – druga ludowa, która właśnie poprzez ten „tajemny symbol” pomagała sobie wzajemnie, aby wygrzebać się z bagna przemocy. To pokazuje, że każda jednostka chorobowa ma społeczny, a nie tylko biologiczny, charakter.

Z kolei wątek chorób trawiących współczesne społeczeństwo, m.in. pustą religijność, niesprawnie działające państwo, kult celebrytów, wyzysk pracowników, okrucieństwo wobec zwierząt, obojętność na losy innych poruszy Patrycja Sikora, autorka tomiku poetyckiego „Instrukcja dla ludzi nie stąd”, nominowana za niego w zeszłym roku do „Paszportów” Polityki.

Gdy chora jest dusza…

Choroba może także dotykać psychiki. A trafienie do szpitala psychiatrycznego – wiązać się z przemocą. Dlatego jedną z gościń Festiwalu Literackiego Endemity będzie Olga Hund. To autorka „Psów ras drobnych”, książki, za którą otrzymała Nagrodę Literacką im. Witolda Gombrowicza i Nagrodę im. Josepha Conrada. Z kolei „Pusty przelot” to opowieść o przedefiniowaniu relacji braterskich (i w konsekwencji rodzinnych) w obliczu schizofrenii oraz tym, co dzieje się z chorą osobą i jej umysłem. Jej autor, Daniel Odija, również będzie gościem tegorocznej edycji Endemity. Podczas festiwalu odbędzie się także ważna rozmowa na temat psychiatrii dziecięcej. Opowie o niej Janusz Schwertner, współautor reportażu „Szramy. Jak psychosystem niszczy nasze dzieci”.

– Psychiatria dziecięca, choć ostatnio staramy się, by było inaczej, wciąż skrywana jest za barierą wstydu i społecznego tabu. O problemie samobójstw wśród dzieci, o kryzysach psychicznych nastolatków nauczyliśmy się pięknie milczeć – mówi Janusz Schwertner. – Może nawet uwierzyliśmy, że uda nam się ten temat przemilczeć na zawsze. Nie udało się. Pora się z tym zmierzyć i naprawić świat, który momentami przypomina piekło zgotowane młodym ludziom zmagającym się z problemami psychicznymi. Wierzę, że każde takie spotkanie, jak to na Festiwalu Endemity, popycha sprawę do przodu, bo kropla drąży skałę.

Między zdrowiem a chorobą

Podczas tegorocznej edycji Festiwalu Literackiego Endemity odbędzie się ponadto spotkanie autorskie z Barbarą Woźniak, której książka „Niejedno” opowiada historię wykładowcy akademickiego opiekującym się ojcem chorym na alzheimera.

– Myślę, że jednym z zadań literatury jest zabieranie głosu w imieniu osób i grup go nie mających albo tych, których głos jest słabo słyszalny. Takimi osobami są opiekunowie rodzinni: wielka i wciąż powiększająca się grupa wykonująca ogromną pracę na rzecz swoich bliskich i społeczeństwa – uważa Barbara Woźniak.

Z chorobą, ale także odzyskiwaniem sił, nieodłącznie związane jest sanatorium. A właśnie o młodej kobiecie, która znajduje się na turnusie uzdrowiskowym w Ciechocinku, jest powieściowy debiut Barbary Klickiej „Zdrój”. Autorka również będzie gościnią tegorocznej edycji Festiwalu Endemity.

Slam, monodram i warsztaty dla dzieci

Program festiwalu uzupełnia poetycki turniej improwizowany (slam) „Choroba”, warsztat czytelniczo-plastyczny „Wyspy (nie)odległe” oraz monodram poetycki „Stascha, czyli płomień w oddechu” w reżyserii czervo 01.

Tegoroczna edycja Endemity odbędzie się w trzech wielkopolskich miastach: Poznaniu, Gnieźnie i Wągrowcu, zgodnie z obowiązującymi obostrzeniami pandemicznymi. Wstęp bezpłatny. Jednak każde wydarzenie, z wyłączeniem warsztatu dla dzieci, będzie transmitowane na żywo na facebookowym profilu festiwalu: https://www.facebook.com/festiwalendemity.

Szczegółowe informacje na temat Endemity (wraz z programem) można znaleźć na stronie internetowej: www.endemity.pl.

Festiwal otrzymał dofinansowanie ze środków Miasta Poznania oraz Samorządu Województwa Wielkopolskiego.

Festiwal Literacki Endemity odbywa się od 2012 r. w Wielkopolsce. To wydarzenie interdyscyplinarne: oprócz spotkań z pisarzami, podejmuje zagadnienia związane z literaturą za pośrednictwem spektakli teatralnych, wernisaży fotografii, warsztatów czy akcji w przestrzeni publicznej.