Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza, Wiesław Helak,
Wiesław Helak z Nagrodą Literacką im. Józefa Mackiewicza
Wiesław Helak odebrał wczoraj Nagrodę Literacką im. Józefa Mackiewicza za Nad Zbruczem – epicką opowieść o trzech pokoleniach polskiego ziemiaństwa z Kresów. „W tej przejmującej powieści świat ziemian przemija na oczach czytelnika" – mówił przewodniczący jury prof. Maciej Urbanowski.
Ta powieść zaskoczyła nas i zachwyciła. Wiesław Helak to filmowiec i scenarzysta, który literaturą zajął się stosunkowo późno. (...) Zbrucz to symbol świata polskich kresów, który przemija na oczach czytelnika. Powieść o kilku pokoleniach ziemiańskiej rodziny, opisanych z szacunkiem i pietyzmem” – powiedział prof. Urbanowski.
Urbanowski zauważył, że Helak opisuje świat polskiego ziemiaństwa z czułością, widzi w nim ostoję cywilizacji, porządku, który został zniszczony przez żywioł rewolucji bolszewickiej.
Tytułowy Zbrucz to rzeka graniczna, u jego ujścia została zbudowana twierdza znana jako Okopy Świętej Trójcy, którą do literatury przeniósł Zygmunt Krasiński w Nie-Boskiej komedii. Akcja powieści rozgrywa się na przełomie XIX i XX wieku. Obejmuje wydarzenia od ostatnich lat zaborów aż po początki II wojny światowej. Ośrodkiem opowieści jest ziemiański dwór, pewien model życia, która jest dla autora najpiękniejszą i najpełniejszą emanacją polskości.
Wiesław Helak, odbierając nagrodę, wspominał swojego dziadka, uczestnika wojny polsko-bolszewickiej. „Także dzieje mojej własnej rodziny sprawiły, że napisałem taką książkę – historię ludzi wypędzonych, wydziedziczonych, skrzywdzonych” – mówił. Nad Zbruczem ukazało się nakładem wydawnictwa Arcana.
Pierwsze wyróżnienie przypadło książce Czarna Ikona. Biełomor. Kanał Biełomorski. Dzieje. Ludzie. Słowa Mariana Sworznia (wydawnictwo Sic!). Budowany w latach 1930-33 kanał łączący Morze Białe z Bałtykiem był jedną ze sztandarowych inwestycji radzieckiego reżimu. W ciągu 20 miesięcy zbudowano 230 km kanału, przy czym ok. 30 km zostało wykute w litej skale. Przy budowie pracowali więźniowie Gułagu, szacuje się, że zginęło ich przy tej budowie ok. 25 tys. Kanał okazał się za płytki dla statków.
Marian Sworzeń opisał rejs pisarzy radzieckich, których zadaniem było opisanie dokonania Stalina w specjalnym dziele o kanale Biełomorskim. Rejs był wydarzeniem towarzyskim radzieckich literatów, którzy bawili się doskonale i dziwili się, że pracujący przy wykończeniu kanału więźniowie nie odpowiadają na ich radosne pozdrowienia. Pisali kolektywnie, trudno więc w księdze przedstawiającej Kanał Biełomorski jako cud inżynierii wodnej, przypisać konkretne zdania konkretnym osobom. Większość z autorów to uznani pisarze literatury radzieckiej m.in. Walentin Katajew, Bruno Jasieński, Wiktor Szkłowski, Ilf i Pietrow, Izaak Babel. Niektórzy z nich już niedługo potem sami trafili do łagrów lub zostali rozstrzelani.
„Sworzeń stworzył portret pisarza radzieckiego” - mówił podczas sobotniej uroczystości Wacław Holewiński z jury nagrody.
Drugie wyróżnienie otrzymał Piotr Zaremba za Zgliszcza. Opowieści Jałtańskie (Zysk i S-ka). Powieść opowiada o tragicznej historii Polskiego Stronnictwa Ludowego i Stanisława Mikołajczyka: formowaniu się partii, która miała być szansą na demokrację w PRL-u, sfałszowane wybory w 1947 roku, represje, które dotknęły środowisko ludowców w kolejnych latach.
Piotr Zaremba mówił: „To są właściwie wszystko historie prawdziwe, prawdziwych postaci, oparte na archiwaliach IPN. Trafiałem na różne historie, chciałem je połączyć, stworzyć panoramę tego czasu. (...) Chciałem przypomnieć historię oporu ludowych warstw polskiego społeczeństwa przeciwko rzekomo »ludowej« władzy”.
Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza przyznawana jest od 2002 roku. Została ufundowana w celu upamiętnienia postaci i dzieła Józefa Mackiewicza, wybitnego pisarza i działacza politycznego. Przyznawana jest polskim autorom za książki w szczególny sposób popularyzujące rodzimą kulturę, historię i tradycję.
W ubiegłym roku nagrodę otrzymał Jacek Kowalski za książkę Sarmacja. Obalanie mitów. Nagrodę przyznaje Kapituła w składzie: prof. Jacek Bartyzel, Dorota Boether, prof. Krzysztof Dybciak, Wacław Holewiński, Jan Michał Małek, prof. Maciej Urbanowski (przewodniczący), Stanisław Michalkiewicz (sekretarz) i Rafał Ziemkiewicz.
