Stowarzyszenie Autorów ZAiKS

ZAiKS - czas trwania autorskich i pokrewnych praw majątkowych

W poprzednio publikowanych artykułach odwoływałem się wielokrotnie do czasu ochrony praw autorskich i pokrewnych. Nigdy jednak problematyka ta nie była zaprezentowana kompleksowo. Przypominam, że każdy twórca posiada autorskie prawa osobiste (nieograniczone w czasie) oraz autorskie prawa majątkowe, gasnące z upływem określonego przez ustawę czasu. Podobnie jest z prawami majątkowymi do artystycznych wykonań, fonogramów i wideogramów, nadań i pozostałych praw pokrewnych (wydawców).

Czasy ochrony autorskich praw majątkowych i majątkowych praw pokrewnych liczone są jednak od innych zdarzeń i mają różne „długości" liczone w latach.

Autorskie prawa majątkowe, należące pierwotnie do twórcy (większość przypadków), gasną z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich, od śmierci ostatniego współtwórcy, który przeżył pozostałych. Inaczej jest wtedy, gdy twórca ukrył się pod pseudonimem (faktycznym a nie artystycznym) lub zażyczył sobie anonimowości przy rozpowszechnianiu jego utworu (kompozycji, słów) - 70 lat liczymy od daty pierwszego udostępnienia utworu publiczności. Jeśli jednak w tym czasie autor ujawni swoją tożsamość, powracamy do zwykłego liczenia, od śmierci twórcy. Podczas pozostawania autora anonimowym lub ukrywania się pod pseudonimem, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go wydawca, producent lub właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi np. ZAiKS (kompozytorów, tekściarzy, dramaturgów, choreografów...), ZPAP (plastyków), SARP (architektów).

W przypadku utworów zbiorowych (encyklopedii, czasopism, leksykonów, słowników, ksiąg pamiątkowych itp.), do których autorskie prawa majątkowe z mocy ustawy przysługują wydawcom lub producentom, 70 lat liczymy od daty rozpowszechnienia utworu (najczęściej publikacji), a gdyby do rozpowszechnienia nie miało dojść, od daty jego ustalenia, czyli nadania mu ostatecznego kształtu, formy przez wydawcę. W przypadku rozpowszechniania takiego utworu w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z części.

W odniesieniu do utworu audiowizualnego (m.in. filmu) autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat od śmierci najpóźniej zmarłego z następujących współtwórców: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do tego utworu.

Ważne jest, aby zapamiętać, że czas trwania autorskich praw majątkowych liczymy w latach pełnych od roku następnego, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów upływu ochrony. Jeśli więc śmierć autora nastąpiła 1 lipca 2002 r., to okres ochrony upłynie 31 grudnia 2073 roku.

W odliczaniu ochrony autorskich praw majątkowych żadnego znaczenia nie ma, kiedy powstał utwór.

W przypadku praw pokrewnych upływ czasu ochrony jest liczony od innych zdarzeń niż śmierć artysty. Prawo majątkowe do artystycznych wykonań wygasa z upływem 50 lat następujących po roku, w którym artystyczne wykonanie ustalono, czyli faktycznie wykonano. Jeżeli jednak potem je utrwalono i opublikowano (wprowadzono do obrotu płyty, kasety lub w inny sposób udostępniono publiczności) to okres 50 lat liczyć będziemy od publikacji a nie wykonania. Zamiast publikacji mogło dojść do publicznego odtworzenia wykonania z nośnika - to będzie właściwa data rozpoczęcia liczenia upływu ochrony. Gdy w stosunku do wykonania miały miejsce oba zdarzenia, i publikacja i publiczne odtworzenie, okres ochrony będziemy odliczać od tego z nich, które nastąpiło wcześniej.

Prawo majątkowe do fonogramu (pierwszego utrwalenia warstwy dźwiękowej wykonania utworu lub innych zjawisk akustycznych) i wideogramu (pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie czy stanowi ono utwór audiowizualny) gaśnie z upływem 50 lat następujących po roku, w którym fonogram lub wideogram został sporządzony.

Prawo majątkowe do nadań gaśnie z upływem 50 lat następujących po roku pierwszego nadania programu.

Próbując ustalić prawa majątkowe, które nie są chronione na dzień dzisiejszy ( 2002 r.) wyjdzie że:

nie są chronione prawa do utworów, których autorzy zmarli przed 1932 rokiem,
nie są chronione prawa do artystycznych wykonań, które zostały albo opublikowane, albo publicznie odtworzone, albo gdy poprzednie nie miało miejsca, publicznie wykonane przed 1952 rokiem,
nie są chronione prawa do fonogramów i wideogramów sporządzonych przed 1952 rokiem,
nie są chronione prawa do nadań radiowych i telewizyjnych wyemitowanych przed 1952 rokiem.

Śmiało więc można powiedzieć, że liczące się obecnie utwory, artystyczne wykonania i ich nagrania są pod ochroną prawa.

Pamiętajmy także, że sposób liczenia upływu ochrony autorskich i pokrewnych praw majątkowych nie jest zależny od tego w czyim władaniu w danej chwili znajdują się te prawa, autora, artysty wykonawcy czy innego podmiotu, który je od nich nabył. Nie ma znaczenia też, kto jest właścicielem oryginałów utworów.

Okresy ochrony twórczości w polskim prawie są skorelowane z przepisami unijnymi i wystają ponad standardy wyznaczone konwencją berneńską i konwencją rzymską.

Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych przyjmuje 50 letni okres ochrony praw majątkowych do utworów a konwencja rzymska o ochronie artystów wykonawców, producentów fonogramów oraz stacji radiowo-telewizyjnych okres jedynie 20 letni.

Polskie prawo przyjęło okresy ustalone Dyrektywami Rady Wspólnot Europejskich - 70 lat dla praw autorskich (od śmierci twórcy), 50 lat dla praw pokrewnych (od publikacji, sporządzenia, nadania). Krótsze okresy przewidziane są tylko dla praw pokrewnych przysługujących wydawcom.

Krzysztof Lewandowski