6. Międzynarodowy Festiwal Poezji Silesius 17-23 maja 2021
6. Międzynarodowy Festiwal Poezji Silesius 17-23 maja 2021
Rok powagi i doświadczenia za nami. Obawiamy się, że dopiero pierwszy, ale mamy też nadzieję, że jednak ostatni – umarło w nim najwięcej polskich obywateli od zakończenia drugiej wojny. Epidemie zmieniają rzeczywistość, jak utrwalona szczególnie mocno w pamięci europejskiej londyńska epidemia dżumy z lat 1665–1666. Czy ktoś pisze nowy Dziennik roku zarazy albo prowadzi zapiski równie systematycznie i wszechstronnie jak Samuel Pepys? To się okaże. Na razie czytamy codzienne relacje prasowe, felietony i wywiady. Oraz komunikaty mieniące się bogactwem odmian wiarygodności.
A wiersze? Może wypada zadać pytanie, czy na tę dojmującą rzeczywistość, na codzienne liczby mówiące o kilkuset tragicznych śmierciach, poezja znajduje słowa? Wszyscy mamy z tym kłopot, o czym opowiedziała niegdyś Wisława Szymborska w Wielkiej liczbie:
Cztery miliardy ludzi na tej ziemi,
a moja wyobraźnia jest jak była.
Źle sobie radzi z wielkimi liczbami.
Ciągle ją jeszcze wzrusza poszczególność.
Czytając liczne wiersze opublikowane w roku 2020, roku nowej zarazy, nie mogłem zadać tego pytania – było na nie za wcześnie. Jednak pojawiało się podczas lektury jako pytanie o szczególną odmianę relacji poezji z towarzyszącymi jej czasami. Czy literatura zapisze obecne doświadczenie zbiorowe, którego znaczenie będzie rosło w miarę, jak nasilać się będą jego destrukcyjne oraz, miejmy nadzieję, również pozytywne konsekwencje? Zapisze, a więc utrwali w formie pamięci? Dobrze wiemy: tylko poeta, który pamięta, wywiązuje się z obligatoryjnych, choć prywatnych, obowiązków.
Pierwsze odpowiedzi na te pytania zapewne można już znaleźć w tekstach pisanych dziś. Być może usłyszymy je podczas spotkań autorskich na Międzynarodowym Festiwalu Poezji Silesius.
***
Tegoroczne spotkanie poetów i czytelników, któremu patronuje Angelus Silesius, odbywa się w stulecie urodzin dwóch poetów, którzy w szczególny sposób są nam bliscy.
Tadeusz Różewicz urodził się 9 października 1921 roku nad wpadającą do Warty Radomką, a nad Odrą osiadł w roku 1968. Choć trzymał się na uboczu, bo potrzebował również fizycznego dystansu, żeby wyostrzyć perspektywę, nastawić teleobiektyw na znamienny detal, był we Wrocławiu wyraziście obecny.
Poezja Różewicza stała się zaraz po wojnie niezbędnym wynalazkiem językowym. Były partyzant, student i młody poeta zaproponował taki wariant języka polskiego, który wydawał się potoczny, a był najprecyzyjniej metaforyczny. Stworzył sposób wypowiedzi, w którym dało się oszczędnie i dobitnie zawrzeć niepojęte doświadczenie wojenne. Obietnicą ocalenia mogła być jedynie – zdaniem autora – asceza. Surowa powaga słowa elementarnego. Wiersze Ocalony czy W środku życia stawały się zapisem ponownej nauki istnienia. Poezja Różewicza to kurs języka ludzkiego dla początkujących.
***
Tymoteusz Karpowicz to zapewne najtrudniejszy w lekturze polski poeta współczesny. Urodził się w Wilnie i tam debiutował, lecz prawie cała jego twórczość poetycka, dramaturgiczna i eseistyczna powstała we Wrocławiu. A miesięcznika „Odra” bez jego długoletniej obecności nie można sobie dziś wyobrazić.
Dla kolejnych generacji jego dorobek stanowił ważne i niezbędne ogniwo w łańcuchu przemian świadomości estetycznej. Twórczość Karpowicza zmieniała się w żywą tradycję. Jako filozofia słowa i wyprowadzona z niej dyscyplina artystyczna, dzieło poety weszło w obieg języka literackiego końca XX wieku. Nie tylko języka poezji. Innowacyjna konstrukcja gry słów wprowadzona przez autora Trudnego lasu podbiła mowę codzienną i na przełomie tysiącleci stała się niemal normą stylistyczną tytułów prasowych. Z dzisiejszej perspektywy tak zwana poezja lingwistycznastanowi jeden z wyrazistych kierunków, jakie ukształtowały się w liryce drugiej połowy XX wieku.
Zarówno Tadeusz Różewicz, jak i Tymoteusz Karpowicz byli nowatorami, fundamentalnie zmienili dykcję i filozofię współczesnej poezji. Następne pokolenia, nie tylko zresztą poetów, mówią ich językiem, choć, jak pan Jourdain, nie każdy jest tego świadom. Bez Różewicza i Karpowicza nie byłoby Nowej Fali ani fenomenu poetyki Rafała Wojaczka.
***
W marcu tego roku odeszli dwaj poeci, których nieobecność boleśnie odczuwamy: Jacek Łukasiewicz i Adam Zagajewski.
W biogramach Jacka Łukasiewicza dominują prace krytyka i historyka literatury. Zasłużenie, bowiem uważne czytanie i empatyczne pisanie o książkach czy pisarzach było esencją jego życia. Niezachwianie wierzył w ocalającą moc słowa. „O tym, co jest rzeczywiste, a co nie, decyduje literatura” – oznajmił w swoim zbiorze szkiców Kąt widzenia.
Był emocjonalnie zaciekawiony, jak literatura radzi sobie z nadążaniem za rzeczywistością. To przychylne towarzyszenie twórczości kolejnych generacji widać było również w jego kierowaniu pracami jury Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius w latach 2008–2015. Pamiętaliśmy, że był w równej mierze poetą. Podczas lektury wierszy Jacka Łukasiewicza odnosi się wrażenie, że pisał dla bliskich mu osób, dla przyjemności ofiarowania, a także dla radości pisania.
Istotą jego liryki jest zdolność godzenia przeciwieństw. Przeszłość i teraźniejszość, pamięć i obecność, ciało i śmierć, wiara i zwątpienie, pragnienie i sceptycyzm, wreszcie stylizacja i oryginalność, stanowią główne wymiary tej liryki, podporządkowane klasycystycznym proporcjom.
W swej obszernej twórczości Łukasiewicz jest poetą afirmacji. Zarówno we wczesnych Zabawach zimowych, jak i w ostatnich Cięciach, zawierających pisane podczas choroby zwięzłe, zmierzające ku milczeniu Wiersze szpitalne.
***
W Światowym Dniu Poezji, 21 marca 2021 roku, umarł Adam Zagajewski.
Był jednym z najlepszych poetów współczesności, wielokrotnym zdobywcą międzynarodowych laurów. Jego tłumaczona na wiele języków poezja reprezentowała polską lirykę na równi z twórczością Miłosza, Szymborskiej, Różewicza i Herberta. Wiersze Zagajewskiego zdobyły uwagę i sympatię czytelników od zaraz, od debiutanckiego Komunikatu i od Sklepów mięsnych. Tak pozostało do ostatniego tomu Prawdziwe życie.
Obecność urody codzienności, na równi z motywami odsyłającymi do sztuki i literatury, wynikała w poezji Zagajewskiego, tak jak w jego esejach, z głębokiego zrozumienia konieczności związku z uniwersalną przeszłością. Jako artysta miał poczucie zobowiązania wobec tradycji. Jest ono tożsame z powinnością zapewnienia kulturze ciągłości i umożliwienia następnemu pokoleniu dostępu do duchowego dziedzictwa. Był świadom, że zasoby intelektualne przeszłości są równie zagrożone bezpowrotnym zniszczeniem, jak środowisko naturalne. I że są ludziom niezbędne do życia tak samo, jak ziemia, woda, powietrze i światło.
***
Czesław Miłosz uparcie powtarzał, iż poezja „nie może być sprowadzona do »przeżyć estetycznych«. W swoich najważniejszych utworach jest eksploracją miejsca człowieka w kosmosie”. W wierszach Adama Zagajewskiego stale obecny jest ten wymiar „poznania, na poziomie głębszym niż filozofia” (Rok myśliwego).
Rok powagi i trudnych doświadczeń za nami – również w poezji. Oby jedyny taki.
Zostawcie Poetom chwilę radości, Bo zginie wasz świat.
Program Festiwalu:
17 maja (poniedziałek)
18.00 Uroda świata się nie kończy O poezji Jacka Łukasiewicza rozmawiają: Paweł Mackiewicz, Joanna Orska i Andrzej Zawada
19.45 Różewicz / PRL / teatr Dyskusja o twórczości teatralnej Tadeusza Różewicza z udziałem Beaty Guczalskiej, Jolanty Kowalskiej i Tomasza Kubikowskiego Prowadzenie: Grzegorz Niziołek
18 maja (wtorek)
17.00 Ogłoszenie nominacji do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius 2021 w kategoriach Debiut i Książka roku
17.30 Silesius za całokształt pracy twórczej Ogłoszenie nazwiska laureata / laureatki i dyskusja z udziałem jury: Anna Kałuża, Adam Poprawa, Justyna Sobolewska i Andrzej Zawada
18.45 Raster Lichtensteina Premiera nowej książki poetyckiej Agnieszki Wolny-Hamkało Prowadzenie: Jerzy Jarniewicz
19 maja (środa)
17.30 Od Końca minotaurów do Fizyki smutku Spotkanie z Georgim Gospodinowem, laureatem Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus 2019 Prowadzenie: Maciej Robert Tłumaczenie: Krum Krumov
18.45 Mer de Glace Premiera nowej książki poetyckiej Małgorzaty Lebdy Prowadzenie: Justyna Sobolewska
20.00 Różewicz aktualny Dyskusja z udziałem poetek i poetów: Wojciecha Bonowicza, Darka Foksa, Marty Podgórnik i Urszuli Zajączkowskiej Prowadzenie: Andrzej Skrendo
20 maja (czwartek)
17.30 Eciepecie o poecie Przyjaciele i bliscy wspominają Tadeusza Różewicza: Barbara Lisiewicz, Barbara Misztal, Julia Różewicz, Jan Stolarczyk i Lambros Ziotas Prowadzenie: Mariusz Urbanek
19.00 Spotkanie z poezją litewską: Tomas Venclova Z pisarzem, publicystą i tłumaczem uznawanym za najwybitniejszego współczesnego poetę języka litewskiego rozmawia Andrzej Zawada
20.45 Turniej jednego wiersza im. Rafała Wojaczka Jury: Darek Foks, Gabriel L. Kamiński, Barbara Klicka, Małgorzata Lebda, Filip Zawada Prowadzenie: Karol Pęcherz Współorganizator: Stowarzyszenie Pisarzy Polskich (oddział we Wrocławiu)
21 maja (piątek)
17.30 Spotkanie z poezją litewską: Giedrė Kazlauskaitė, Ernestas Noreika i Agnė Žagrakalytė Prowadzenie: Jakub Kornhauser Tłumaczenie: Agnieszka Rembiałkowska
19.15 Eurydyka Premiera nowej książki (nie tylko) poetyckiej Darka Foksa Prowadzenie: Anna Kałuża
21.00 Czytamy Różewicza Wiersze Tadeusza Różewicza w interpretacji: Anny Adamowicz, Marcina Barana, Jerzego Jarniewicza, Barbary Klickiej, Jakuba Kornhausera, Urszuli Kozioł, Małgorzaty Lebdy, Joanny Roszak, Piotra Sommera, Antoniny Tosiek i Filipa Zawady
22 maja (sobota)
15.30 Nie tylko poeta. O twórczości Tymoteusza Karpowicza Dyskusja w setną rocznicę urodzin autora Słojów zadrzewnych z udziałem: Joanny Mueller, Joanny Roszak i Elżbiety Winieckiej
17.00 Spotkanie z Piotrem Sommerem Prezentacja nowych wierszy i rozmowa o poezji Prowadzenie: Joanna Orska
18.30 Czytanie Czechów: Milan Děžinský i Alžběta Luňáčková Prowadzenie: Zofia Bałdyga Tłumaczenie: Anna Wanik
23 maja (niedziela)
13.30 Książki, które nadchodzą O wybranych publikacjach przygotowywanych w stulecie urodzin Tadeusza Różewicza rozmawiają redaktorzy: Wojciech Browarny i Emil Pasierski Prowadzenie: Anna Marchewka
15.00 O Adamie Zagajewskiem Rozmowa z udziałem Ryszarda Krynickiego i Adama Michnika Prowadzenie: Andrzej Zawada
17.00 8. Arkusz „Odry” na Festiwalu Silesius: Czy coś jeszcze kiedyś będzie? Poezja i przyszłość Goście: Tomasz Bąk, Joanna Orska i Andrzej Sosnowski Prowadzenie: Paweł Kaczmarski i Marta Koronkiewicz
19.30 8. Arkusz „Odry” na Festiwalu Silesius: nowa poezja z Wrocławia i okolic Czytania w wykonaniu poetek i poetów
6. edycja Międzynarodowego Festiwalu Poezji Silesius odbywa się w ramach projektu “Międzynarodowy Festiwal Poezji Silesius (lata 2020-22)” dofinansowanego ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.
