Angelus

Kto laureatem „Angelusa” w 2017 roku?

W przyszłym roku po raz 12 zostanie przyznana Literacka Nagroda Europy Środkowej „Angelus”. W 2016 po polsku wydano sporo świetnych książek autorstwa żyjących pisarzy pochodzących z Europy Środkowej. Prezentujemy kilkanaście, na które warto zwrócić uwagę. To one właśnie będą konkurować z dziełami polskich autorów.

Mircea Cărtărescu „Nostalgia”, przekł. JoannA Kornaś-Warwas i Ireneusza Kani, Książkowe Klimaty 2016

RUMUNIA

„Nostalgia” to wczesne dzieło Cărtărescu. Składający się z pięciu obszernych opowiadań zbiór ukazał się w Rumunii najpierw pod innym tytułem: Sen. Tęsknota była w komunistycznym kraju zakazana. Nostalgia jest dowodem na to, że pisarz widzi więcej.

Z komunistycznego Bukaresztu Cărtărescu stworzył, niczym Alfred Kubin, miasto snu, w którym wszystko jest możliwe: bezdomny mężczyzna wielokrotnie wygrywa w rosyjską ruletkę nawet wówczas, gdy w magazynku brakuje tylko jednego naboju, architekt projektujący fabryki oleju okazuje się być wirtuozem gry na organkach, a dziewczynka znika w fazie REM. Bukareszt okazuje się nie miejscem, ale portalem.

Pięć historii subtelnie łączy się ze sobą i w sobie odbija. Wszystkie pokazują realistyczny rewers i fantastyczny awers życia. U Cărtărescu nic nie jest oczywiste i, jak u Cortazara czy Borgesa, wszystko może być magiczne. Jeden z amerykańskich krytyków nazwał trafnie rumuńskiego pisarza „Georgem Lucasem sowieckiego romantyzmu” wskazując jednocześnie najważniejsze narzędzia, z których zbudował piękny schron dla swoich wizji: fantazję i nostalgię.

Mircea Cărtărescu (ur. 1956 w Bukareszcie), rumuński pisarz, poeta i eseista. Ukończył studia (literatura i język rumuński) na Uniwersytecie w Bukareszcie w 1980. Pracował jako nauczyciel w szkole, później także jako wykładowca uniwersytecki. Jako pisarz debiutował w 1978. Pierwszą samodzielnie wydaną książką był zbiór poezji Faruri, vitrine, fotografii… (1980). Jako prozaik stał się szerzej znany pod koniec lat 80. Jego utwory były wielokrotnie nagradzane (m.in. Nagroda Vilenica w 2011). Opublikował wiele tomików poetyckich, esejów (m.in. Postmodernismul româneasc, 1999) i powieści (m.in. Visul, Travesti, Orbitor). Jego dzieła, za które otrzymał w Rumunii wszystkie istotne wyróżnienia, zostały przetłumaczone na jedenaście języków.

W Polsce ukazały się dwie książki Cărtărescu, powieść Travesti oraz zbiór opowiadań Dlaczego kochamy kobiety, obie w przekładzie Joanny Kornaś-Warwas.

Ołeksij Czupa Dziesięć słów o ojczyźnie, przekł. Katarzyna Kotyńska, Ha!art 2016.

UKRAINA

Roman i niewidoma Ołena wyprzedają cały swój majątek w Dniepropietrowsku, by zacząć nowe życie w Europie. Ale już pierwszy dzień w obcym kraju zamiast umówionej pracy przynosi kłopoty. Mroźny wieczór zastaje ich w Warszawie – bez pieniędzy i nadziei na przetrwanie. Na ratunek przychodzi polska pisarka, na pierwszy rzut oka niezależna i wyzwolona kobieta.

Roman zgadza się na nieoczekiwane warunki oferowane przez pisarkę i trafia w oko cyklonu, który niezauważenie dla innych przechodzi przez Pragę, modną, a równocześnie zakapiorską dzielnicę Warszawy. Co wybrać – stare, dobrze znane, ale ostygłe już uczucia, czy nową, gwałtowną miłość? Znaną ukraińską szarość czy podrabianą Europę? To historia miłosna, ale kryje się pod nią coś więcej – opowieść o stosunkach ukraińsko-polskich.

Powieść nie przedstawia ich w kontekście politycznym czy historycznym, o których w Polsce dyskutuje się najgoręcej, a które dla sporej części ukraińskiej diaspory w Polsce wydają się drugorzędne. Autor bada motywację i psychologię człowieka, który opuszcza własny kraj, szukając lepszego życia – to temat aktualny dla Polaków w takim samym stopniu, jak dla Ukraińców.

W Polsce mieszka już kilkaset tysięcy Ukraińców. To w dużej części emigrujący za pracą robotnicy, ale także naukowcy, pisarze i artyści. Wśród nich znalazł się autor książki, Ołeksij Czupa. Ale jeszcze zanim przyjechał do Polski, postanowił ją sobie w odległej Makijiwce na Donbasie wymyślić. Dziesięć słów o Ojczyźnie to świat ulepiony z marzeń i rozczarowań.

Ołeksij Czupa, urodzony w 1986, w Makijewce, Donbas. Pisarz, tłumacz, założyciel Donieckiego Slamu, z wykształcenia chemik i ukrainista. Pracował w fabryce chemicznej. Po wybuchu wojny w Ukrainie wyjechał do Lwowa, a potem do Warszawy jako stypendysta programu Gaude Polonia 2015. Jego opowiadania i wiersze tłumaczone były na język niemiecki, czeski i polski. Obecnie tłumaczy na język ukraiński opowiadania Marka Hłaski.

Filip Florian, „Dni króla”,przekł. Radosława Janowska – Lascar, Wydawnictwo Almatea 2016

RUMUNIA

„Dni króla” to osadzona w realiach XIX-wiecznej Rumunii opowieść o emancypacji narodów środkowoeuropejskich oraz tworzeniu się w tym regionie nowoczesnych państw i społeczeństw. Procesy historyczne, które doprowadziły do zjednoczenia całkowicie zależnych od Imperium Osmańskiego księstw rumuńskich w państwo pod berłem Hohenzollernów, stanowią kanwę, na której autor rysuje psychologiczny portret dwóch mężczyzn: niemieckiego dentysty oraz cierpiącego na ból zębów pruskiego księcia. Książę otrzymał właśnie ofertę objęcia rumuńskiego tronu i zachęca medyka do wyjazdu do nieznanego, przeżartego intrygami i wszechobecną korupcją kraju. Młody Hohenzollern wkrótce stanie się reformatorem swojej nowej ojczyzny, a historia oceni go jako jednego z najwybitniejszych władców rumuńskich. Obserwujemy zderzenie dwóch światów – ceniącego porządek świata niemieckiego oraz gardzącego dyscypliną – bałkańskiego.

Pisarz buduje kilka planów literackich: czytelnik ogląda świat z perspektywy dentysty, władcy, a także… kocura, który snuje swoją wersję wydarzeń i żywo uczestniczy w rozwoju akcji. Liczne szczegóły obyczajowe tworzą realistyczny portret kraju i jego mieszkańców.

Utwór przetłumaczono na węgierski, niemiecki, angielski, słoweński, słowacki, włoski, hiszpański i bułgarski.

Filip Florian (ur. 1968) to jeden z najbardziej poczytnych współczesnych prozaików rumuńskich, były redaktor czasopism literackich oraz korespondent Wolnej Europy i „Deutsche Welle”. Autor nagradzanych i tłumaczonych na wiele języków, w tym także polski, powieści : Małe palce (rum. „Degete mici”, przekład polski Wydawnictwo Czarne, 2008); Starszy brat, młodszy brat (rum. „Băiuţeii”; przekład polski Wydawnictwo Czarne, 2009); Zilele regelui („Dni króla”, Wydawnictwo Amaltea, 2016), 2008 i Toate bufniţele („Wszystkie sowy”), 2012.

Wasilij Gołowanow Wyspa, czyli usprawiedliwienie bezsensownych podróży, przekł. Magdalena Hornung , Wydawnictwo Literackie 2016

ROSJA

Leży w południowej części Morza Barentsa. Samotnie, oddalona od kontynentu o osiemdziesiąt kilometrów. Niewielką powierzchnię zaludnia jeszcze mniejsza liczba mieszkańców: żyje tu niespełna czterysta osób. Latem zielona, zimą zastyga w bieli – ma w sobie wszystko, co konieczne dla miniaturowego modelu świata. Rosyjska wyspa Kołgujew to jedno z tych miejsc, o których świat na moment zapomniał. Zbyt odległa dla wycieczkowiczów i zbyt bliska dla fanów ekstremalnych wypraw. Kołgujew – to przedmiot marzeń i nadzieja Wasilija Gołowanowa, autora i bohatera opowieści o podróży, jaką z reguły odbywa się raz w życiu.

Gołowanow, rosyjski dziennikarz i reporter, udał się na daleką Północ w latach dziewięćdziesiątych minionego stulecia. Zostawia za sobą rozgrzaną od dziejowych zmian Moskwę, córkę i ukochaną kobietę. Wsiada w pociąg i rusza przed siebie. Jego książka jest dziennikiem tej podróży. W opowieści przecinają się różne style i pasje autora. To reportaż z Nienieckiego Obwodu Autonomicznego, ukazujący początki odkryć i historię wyspy (a swego czasu schronili się tu nawet starowiercy). To hołd złożony jego mieszkańcom i zdumiewającej przyrodzie, a jednocześnie przestroga przed zbytnią ingerencją człowieka w delikatny i zarazem surowy ekosystem (dziś wydobywa się tam ropę). Miejscami jest też Wyspa… odważnym traktatem filozoficznym, wypływającym z pierwotnej potrzeby poznania świata i siebie.

W Rosji książka zdobyła nagrodę literacką „Jasnaja Polana” w kategorii „XXI wiek”. Wydanie francuskie nagrodzono Prix Laure Bataillon.

Wasilij Gołowanow, (ur. 1960) – rosyjski pisarz i dziennikarz. Ukończył dziennikarstwo na Uniwersytecie Moskiewskim, pracował w magazynach „Litieraturnaja gazieta”, „Obszczaja Gazieta”, „Ogoniok”, „Nowaja Junost′”, „Stolica”, regularnie pisał dla magazynów „Nowyj Mir”, „Znamia”, „Oktiabr′”. W jednym z wywiadów zapowiedział jednak koniec współpracy z mediami, ze względu na sytuację, jaka w nich panuje.

Lajos Grendel Dzwony Einsteina, w przekł. Miłosz Waligórski, Biuro Literackie 2016

SŁOWACJA

Dzwony Einsteina są drugą w pełni tłumaczoną na język polski książką Lajosa Grendela, urodzonego w 1948 roku w Levicach na Słowacji. Autor jest laureatem Nagrody Stowarzyszenia Pisarzy Słowackich oraz wielu innych nagród, między innymi: im. Imre Madácha, Attili Józsefa, Tibora Déryego oraz Lajosa Kossutha. Obecnie wykłada literaturę środkowoeuropejską na uniwersytetach w Bratysławie i Pradze.

Dzwony Einsteina to, jak głosi jej podtytuł, „opowieść z Absurdystanu”, a zarazem przewrotny i groteskowy portret Czechosłowacji schyłkowego socjalizmu. Grendel nie musiał wcale szukać inspiracji w sferze wyobraźni, rzeczywistość przeszła bowiem jego najśmielsze oczekiwania. Wystarczyło wtedy skupić się na tu i teraz, by dostrzec to, że opary absurdu zstąpiły na ziemię i to, co w normalnych warunkach byłoby sennym majakiem, działo się na jawie.

W książce Grendela w równym stopniu zabawnie, ironicznie i krytycznie odbija się rzeczywistość całego wschodniego bloku postkomunistycznego, także Polski przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Powieściowy świat zniesie wszystko, stąd nawet najbardziej absurdalną, fantazyjną historię, po której nie pozostaje nic, tylko kręcić głową z niedowierzaniem, bierze się za najprawdziwszą prawdę

Jiří Hájíček, „Rybia krew”, przekład. Dorota Dobrew, seria Czeskie Klimaty, Książkowe Klimaty 2016

CZECHY

Rybia krew to opowieść o przyjaźni trzech kobiet z niewielkiej miejscowości, o pragnieniu przynależności, a także o sile miłości i przebaczenia.

Po piętnastu latach spędzonych za granicą, Hana wraca do rodzinnej wioski na brzegu Wełtawy, gdzie dorastała marząc, że wyjdzie za mąż i zostanie nauczycielką w lokalnej szkole. Ale teraz, w 2008 roku, wszystko jest inne – prawie nikt już tu nie mieszka, a wkrótce na tym miejscu powstanie elektrownia jądrowa. Hana znajduje w sobie odwagę i determinację, by zostać i zadawać pytania o przeszłość i to, co przyniesie los.

Jiří Hájíček (ur. 1967 w Czeskich Budziejowicach) – debiutował w latach 80., współpracując z poetycką grupą skupioną wokół Mirka Kováříka. W 1998 r. opublikował pierwszy zbiór opowiadań Snídaně na refýži, zaś w 2001 r. ukazała się jego pierwsza powieść Zloději zelených koní. Kolejne powieści to: Dobrodruzi hlavního proudu (2002), Selský baroko (2005) i Rybia krew (2012) – dwie ostatnie zostały uhonorowane nagrodą Magnesia Litera.

Daniela Kapitáňova Księga o cmentarzu, przekł. Izabela Zając i Miłosz Waligórski, Ośrodek Pogranicze 2016

SŁOWACJA

Księga o cmentarzu to debiut Kapitáňovej, opublikowany w 2000 roku jako dzieło Samko Tala, lekko upośledzonego umysłowo mieszkańca słowacko-węgierskiego Komarna. Niektórzy z krytyków słowackich dali się nabrać na mistyfikację i mieli pretensje do wydawcy o to, że publikuje bełkot cofniętego w rozwoju zbieracza makulatury. Inni jednak docenili poczucie humoru i niebywały słuch językowy autorki i porównywali Księgę o cmentarzu do Forresta Gumpa i Szwejka .

Bohaterowi powieści Samkowi Tale chyba bliżej jednak do Oskara Matzeratha z Blaszanego bębenka czy Mariana Osucha – bohatera słynnego dokumentu Krzysztofa Kieślowskiego Z punktu widzenia nocnego portiera.

Daniela Kapitáňová urodziła się 30 lipca 1956 w Komarnie. Studiowała reżyserię teatralną na Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze. Obecnie pracuje w Słowackim Radiu jako redaktor literacki i uczy kreatywnego pisania na Uniwersytecie w Nitrze. Jest również autorką dwóch powieści detektywistycznych Nech to zostane v rodine! (2005) a Vražda v Slopnej (2008).

„18% szarości” Zachar Karabaszliew. przekł Hanna Karpińska, seria Bułgarskie Klimaty, Książkowe Klimaty 2016

BUŁGARIA

To nie jest kolejna historia emigranta, który nie potrafi odnaleźć się za Wielką Wodą. To proza dla tych, którzy – jak Zack i Stella – nie potrafią pogodzić się z tym, że codzienność ma stać się czymś przeraźliwie nudnym.

„18% szarości” napisałby dziś Jack Kerouac, gdyby przyjechał do Stanów Zjednoczonych z pokomunistycznej Bułgarii, znał Nietzschego, historię malarstwa i uwielbiał fotografować.

Zachary Karabaszliew – ur. 1968 w Warnie, bułgarski pisarz, dziennikarz, redaktor, eseista, autor sztuk teatralnych. Studiował na Uniwersytecie w Szumenie. Przez wiele lat mieszkał z rodziną w San Diego, California (USA). Debiutował w 2008 roku powieścią 18% szarości (18% Сиво), która uzyskała w Bułgarii status bestsellera, doczekała się siedmiu wydań i została uhonorowana prestiżową nagrodą Bułgarska Książka Roku; znalazła się także w finale Nagrody Eliasa Canettiego. W ankiecie przeprowadzonej przez radio BBC w czasie kampanii The Big Read znalazła się na liście 100 ulubionych książek bułgarskich.

Maroš Krajňak „Informacja”, przekł, Przekład Weronika Gogola, Książkowe Klimaty 2016.

SŁOWACJA

To trzecia część, po Carpathi i Entropii, trylogii łemkowskiej słowackiego pisarza.

Wydana w 2011 roku Carpathia, to debiut Maroša Krajňaka. Debiut – podobnie jak następne części trylogii – znakomicie przyjęty. Wszystkie książki zostały nominowane w 3 kolejnych latach do finałów najważniejszej słowackiej nagrody literackiej Anasoft Litera.

Trylogia łemkowska Maroša Krajňaka to plastyczna i barwna, pozbawiona fabuły opowieść o rodzinnych stronach autora – polsko-słowacko-ukraińskim pograniczu i literacka próba ocalenia zanikającej kultury mieszkających tam Łemków. To swobodna, oniryczna wędrówka w czasie i przestrzeni, w której towarzyszą między innymi „słynni Rusini” Andrij Pysanskij, Andy Warhol, Gotthard Heinrici. Autor swobodnie kojarzy z sobą w tej magicznej opowieści wydarzenia historyczne, anegdoty, słynne postacie a wszystko układa się w niezwykłą, przypominającą prozę Schulza, niemal baśniową opowieść o ginącym świecie.

Michaił Kurajew „Sprawa Kukujewa”. przekł. Jan Cichocki Adam Marszałek 2016.

ROSJA

Powieść Sprawa Kukujewa odpowiada na wciąż aktualne pytania: W jaki sposób w Rosji po dziesięcioleciach komunizmu z dnia na dzień mogła się pojawić kohorta miliarderów? Jakie jest podłoże bezgranicznej korupcji i łapownictwa? Kto stoi za skrytobójczymi morderstwami uczciwych obywateli? Dlaczego aparat ścigania i wymiar sprawiedliwości działają nieudolnie? Kurajew w zbeletryzowanej formie pokazuje fakty, których próżno szukać w kronikach gazet i telewizji.

Michaił Kurajew (ur. 1939) – petersburski prozaik i dramaturg filmowy. Karierę literacką rozpoczął w wytwórni filmowej Lenfilm jako redaktor i autor scenariuszy, publicysta i eseista. Z jego scenariuszami weszło na ekrany 15 filmów fabularnych, w tym głośny obraz Pietia na drodze do Królestwa Niebieskiego (reż. N. Dostal), który zdobył Grand Prix XXXI Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Moskwie, 5 filmów dokumentalnych, 2 seriale Panowie przysięgli, o tragicznych wydarzeniach w XVII-wiecznej Rosji i niezwykle popularny Rozłam.

Jako prozaik zadebiutował w 1987 roku nowelą Kapitan Diksztejn o tragicznym buncie marynarzy w Kronsztadzie w 1921 roku, która od razu przyniosła mu rozgłos, była siedmiokrotnie wznawiana w Rosji i przetłumaczona we wielu krajach. Kurajew ma na swoim koncie ponad 20 wydanych książek, które były tłumaczone na 12 języków, m.in. na polski.

Laureat Nagrodę Państwowej Federacji Rosyjskiej, w 2011 roku uhonorowany prestiżową nagrodą „Jasna Polana” im. L. Tołstoja w nominacji „Klasyka współczesna”, laureat Nagrody Rządu Sankt Petersburga. Jest współprzewodniczącym Związku Pisarzy Rosyjskich.

Neven Lukačević Słodko i zaszczytnie…, przekł. Joanna Kalinowska-Lukačević, Wydawnictwo Toczka 2016

CHORWACJA

Miniaturowy zbiór opowiadań Nevena Lukačevića Słodko i zaszczytnie… (Dulce et decorum est…) przedstawia pięć historii rozgrywających się w trakcie I wojny światowej. Naszą podróż rozpoczynamy w Sarajewie, obserwując każdy kolejny rok trwania wielkiej wojny z perspektywy bohaterów będących jedynie pionkami na szachownicy europejskich mocarstw. Opowiadają nam o swoich lękach i pragnieniach, dystansując się zarazem od wielkiej polityki. Proste uczucia i chęć przeżywania życia po swojemu, uwypukla absurdalność sytuacji, w którą zostali wplątani.

Autor, nawiązując tytułem do twórczości Wilfreda Owena, podkreśla ironię wojny i ukazuje jej pozbawione patosu oblicze, widziane oczami bezradnych, miotanych przez wiatr historii ludzi.

Neven Lukačević (ur. w 1969 r.), chorwacki prozaik, poeta i wykładowca. Urodził się w Rijece i tam ukończył Wydział Filologiczny. Publikował opowiadania w czasopismach literackich. Pracował na kilku uniwersytetach w Europie i Azji jako lektor oraz wykładowca języka chorwackiego. Jest laureatem nagród Poetski iskri, Gostivar (2015 r.) oraz Data Pesnopoj, Bitola (2015 r.).

Doina Lungu Symfonia złoczyńcy, przekł. Olga Bartosiewicz Ha!art 2016

MOŁDAWIA

Straumatyzowany kompozytor Adam godzinami ślęczy nad swoim opus magnum. Kiedy pisanie mu nie wychodzi, poszukuje inspiracji w dokonywaniu morderstw grzeszników. Morderstwa to tylko doraźne środki – dopiero ukończona krwią ofiar symfonia ma zniszczyć wszelkie zło tego świata, a przynajmniej tak uważa jej autor. W życiu Adama, religijnego fanatyka, pojawiają się dwie socjopatyczne, kłótliwe lesbijki. Brzmi jak artystyczny światek Krakowa? To dobrze. Rzecz się dzieje w Krakowie.

Jednak autorka Symfonii złoczyńcy, dziewiętnastoletnia Mołdawianka Doina Lungu, nigdy w Krakowie nie była. Poczytała coś na Wikipedii, włączyła Google Street View i uznała, że to najwłaściwsze miejsce dla jej debiutanckiej powieści. Stworzyła krwisty, szalony i kiczowaty świat, w którym stary topos związku talentu i szaleństwa wiąże się z ironicznym komentarzem na temat życia nocnego w Europie Wschodniej. Krainie równie straumatyzowanej, fanatycznej i kompulsywnej, co Adam. Krainie trupów pod dywanami.

Sukces, jaki odniosła Doina Lungu w Mołdawii, można porównać w Polsce do historii Doroty Masłowskiej. Obie autorki debiutowały jako dziewiętnastolatki, wybiły się dzięki – mówiąc językiem Pierre’a Bourdieu – konsekracji przez starszego, uznanego pisarza (w przypadku Lungu był to Vladimir Beșleagă) i weszły w świat literatury jako ambasadorki nowego języka.

Symfonia złoczyńcy to więcej niż proza reagująca na przemiany języka potocznego. Autorka jest równolatką rozpadu Związku Radzieckiego, należy do pierwszego pokolenia, dla którego język rosyjski nie był językiem nauki. W okresie ZSRR literatura mołdawska stała się narzędziem w walce o zerwanie związków kultury mołdawskiej z rumuńską, pisano po „mołdawsku” w uproszczonej cyrylicy. Po 1991 za język zabrali się nacjonaliści, którzy próbowali „oczyścić” kulturę Mołdawii z wpływów zarówno radzieckich, jak i rumuńskich.

Entuzjazm mołdawskich krytyków po wydaniu Symfonii dotyczył więc przede wszystkim językowej dojrzałości autorki, sprawności, z jaką żongluje konwencjami i przelewa na papier współczesny język potoczny, ale również narodzin wolnej od politycznych sporów mołdawskiej literatury.

Doina Lungu, Urodzona w 1991, w Kiszyniowie. Pisarka, redaktorka, dziennikarka. W wieku 19 lat opublikowała swój głośny debiut prozatorski Symfonia złoczyńcy. Stypendystka mołdawskiego Ministerstwa Kultury Narodowego Programu na Rzecz Mołdawskich Pisarzy. Obecnie pracuje nad drugą powieścią, która ukaże się w roku 2017.

Zachar Prilepin „Klasztor”, przekł. Ewa Rojewska-Olejarczuk, Czwarta strona 2016.

ROSJA

Klasztor-więzienie na Wyspach Sołowieckich – pierwszy sowiecki obóz koncentracyjny zwiastujący nadejście nowej mrocznej epoki. W odizolowanej od świata kolonii mieszkają obok siebie czerwonoarmiści i ich byli przeciwnicy z wojny domowej, kryminaliści i przedrewolucyjna elita, intelektualiści, poeci i niepiśmienni chłopi, Kozacy i Czeczeni, czekiści i kontrrewolucjoniści, zachodni dyplomaci, aktorzy i kościelni hierarchowie.

To dziwne fantasmagoryczne miejsce, w którym naturalnie sąsiadują ze sobą grypsera, język literacki i bolszewicka nowomowa, kaci zamieniają się miejscem z ofiarami, a bestialstwa czekistów są tak samo na porządku dziennym, jak salony literackie i konne przejażdżki. W tej odludnej scenerii rosyjskiej Północy rozgrywa się tragiczna i piękna historia o miłości, samotności i granicach ludzkiej wolności. Klasztor – powieść porównywana przez krytyków swoim rozmachem i atmosferą do obrazów Boscha, dzieł Dostojewskiego i Czarodziejskiej góry Tomasza Manna – to największe wydarzenie literackie w Rosji w ostatnich latach.

Zachar Prilepin urodził się w 1975 roku w okolicach Riazania, mieszka w Niżnym Nowogrodzie. Z wykształcenia filolog, z zawodu dziennikarz i pisarz, jest także aktywnym działaczem zdelegalizowanej Partii Narodowo-Bolszewickiej. Podczas wojny w Czeczenii w 1996 i 1999 roku służył jako kapitan OMON-u. W Polsce ukazały się dotąd jego dwie powieści – Sańkja (Czarne 2008) oraz Patologie (Czarne 2010). Jest laureatem wielu prestiżowych nagród, w tym Nagrody im. Borisa Sokołowa, Rosyjskiej Nagrody Literackiej „Bestseller Narodowy”, Nagrody Jasnej Polany, Nagrody im. Iwana Bunina. W 2011 znalazł się wśród nagrodzonych w specjalnej edycji „Rosyjskiego Bookera”, w której wyróżniono najważniejszych pisarzy pierwszej dekady XXI wieku.

Ralf Rothmann „Umrzeć na wiosnę”, przekł. Aldona Zaniewska, WAB 2016

NIEMCY

Historia dwóch chłopców, wcielonych pod koniec 1944 do Waffen SS. Walter rozpoczyna pracę kierowcy w jednostce zaopatrzeniowej, Friedrich zaś musi wyruszyć na front. Buntuje się i ucieka, ale zostaje pojmany i skazany na śmierć – i to właśnie Walter ma wykonać wyrok na przyjacielu. Co zrobi? Jakiego wyboru dokona? I czy będzie miał w ogóle wybór?

„Frankfurter Allgemeine Zeitung” pisał o powieści: „Wspaniały styl gwarantuje Rothmannowi miejsce pośród najwybitniejszych pisarzy niemieckich, a dar narracji czyni go najwrażliwszym z twórców jego pokolenia. W mistrzowski sposób potrafi bowiem obrazować myśli, gesty i dźwięki”.

„Der Spiegel” : „Ta książka po prostu musiała powstać, czytelnik od razu to czuje. Tę lukę trzeba było wypełnić: opowieścią i prawdą. Nikt równie trafnie i dojmująco nie opisał najgłębszych kręgów piekła. Oszczędna dosadność, z jaką Rothmann opisuje horror wojny po prostu zapiera dech w piersiach. (…)”.

Ralf Rothmann (ur. w 1953 roku w Szlezwiku) – jeden z najwybitniejszych i najciekawszych współczesnych pisarzy niemieckich. Dorastał w Zagłębiu Ruhry. Po ukończeniu szkoły podstawowej imał się rozmaitych zawodów, był m.in. murarzem, drukarzem, pielęgniarzem i kucharzem. Od 1976 roku mieszka w Berlinie. W 1984 roku opublikował tomik wierszy Kratzer, za który w 1986 roku otrzymał Brandenburskie Stypendium Literackie. Jego pierwsza powieść, Stier, ukazała się w 1991 roku. Obecnie dorobek literacki Ralfa Rothmanna obejmuje kilkanaście powieści (w tym Młode światło, 2004, wyd. polskie 2008), a pisarz jest laureatem wielu nagród literackich, w tym tak prestiżowych, jak Nagrody im. Heinricha Bölla, Maxa Frischa oraz Hansa Fallady.

Jaroslav Rudiš, Aleja Narodowa, przeł. Katarzyna Dudzic-Grabińska, Książkowe Klimaty 2016.

CZECHY

„Aleja Narodowa”, która swój tytuł wzięła od miejsca ważnego dla czeskiej powojennej historii, to swoista rozprawa w pisarza z czeskością i rodakami.

Powieść ułożył jak manifest. O kapitalizmie, komunizmie, miłości – owszem, czułości – no, powiedzmy. Z bohaterem Samo Zło. Jak zawsze błyskotliwy, bardziej niż zwykle przewrotny, ciągle chwilami zabawny. Wkurzony. Totalnie zaskakujący- pisze Aleksandra Boćkowska.

Jaroslav Rudiš (ur. 1972) to kultowy czeski pisarz, laureat licznych nagród literackich,
z wykształcenia germanista i historyk. Debiutował w 2002 r. powieścią Nebe pod Berlínem (pol. Niebo pod Berlinem, Prószyński i S-ka, 2007). Następnie pojawiły się powieści: Grandhotel (2006, pol. wyd. Książkowe Klimaty, 2013), Potichu (2007, pol. Cisza w Pradze, Książkowe Klimaty, 2014) i Konec punku v Helsinkách (2010, pol. Koniec punku w Helsinkach, Książkowe Klimaty 2013). Znany jest również jako dramatopisarz oraz twórca słuchowisk radiowych, jego sztuki były realizowane zarówno w Czechach, jak i za granicą (Niemcy, Finlandia). Wspólnie z rysownikiem Jaromírem 99 stworzył postać Aloisa Nebla – kolejarza z czesko-polsko-niemieckiego pogranicza, którego czytelnicy mieli szansę poznać dzięki powieści graficznej (pol. Alois Nebel, Zin Zin Press, 2007) oraz cyklowi komiksów w prasie. Na podstawie scenariusza Jaroslava Rudiša i Jaromíra 99 reżyser Tomáš Luňák zrealizował pełnometrażowy film animowany Alois Nebel (2011). Współtwórca zespołu Kafka Band.

Faruk Šehić „Książka o Unie”,tłumaczenie Agnieszka Schreier), Biuro Literackie 2016 r.

BOŚNIA

Faruk Šehić urodzony w latach 70. bośniacki pisarz jest uznawany w swoim kraju za głos pokolenia 40-latków. Świadek rozpadu kraju, uczestnik wojny w Bośni i Hercegowinie (dowodził jednostką), wzięty pisarz i publicysta, który wcześniej studiował weterynarię w Zagrzebiu obecnie mieszka w Sarajewie. Za „Książkę o Unie” Šehić otrzymał m.in. Europejską Nagrodę Literacką.

Šehić w swojej twórczości sięga do doświadczeń osobistych, wędrując do wspomnień dzieciństwa, rekonstruuje relacje społeczne sprzed wybuchu wojny, a następnie kreśli wizję świata po rozpadzie. Doświadczenie wojny jest destrukcyjne i nieodwracalne, a to co wyłania się ze zgliszcz nijak nie przypomina starego porządku, zaś próba odbudowania własnej tożsamości staje się imperatywem, remedium pozwalającym przetrwać ocalonemu.

Oprócz uniwersalnego przekazu, na który zwracają uwagę krytycy, powieść bośniackiego pisarza to szansa na to, aby polski czytelnik lepiej poznał kulturę i doświadczenie mieszkańców krajów bałkańskich. Stosunkowo bliskie sąsiedztwo geograficzne nie unifikuje. Polska lat 90. z rozpadem dawnego systemu, dekonstrukcją systemu wartości oraz zmianą pozycji społecznej i ekonomicznej całych grup społecznych, to zupełnie inna przestrzeń niż dawna Jugosławia pogrążona w krwawej wojnie, którą Europejczycy i nie tylko śledzili za pośrednictwem stacji informacyjnych TV.

Andrea Tompa Dom kata, przekł Anna Butrym, Książkowe Klimaty 2016

WĘGRY

Dom kata to quasi-autobiograficzna powieść, a właściwie zbiór powiązanych ze sobą opowiadań, o doświadczeniach węgierskiej Żydówki, dorastającej w rumuńskim Siedmiogrodzie w czasach dyktatury Ceaușescu. Historie, które przeżywa, są jednocześnie bliskie i dalekie polskiemu czytelnikowi: z jednej strony, poprzez paralelę komunizmu, rozumiemy tło historyczne i wszelkie ograniczenia, jakie reżim wnosił do życia przeciętnych obywateli, z drugiej jednak odkrywamy, jak spotęgowane piętno odcisnął na losach bohaterki fakt przynależności do pogardzanej mniejszości narodowej. Ta węgierska mniejszość, co ważne, przez kilkaset lat stanowiła na tych terenach większość, a język węgierski był językiem urzędowym.

Andrea Tompa (ur. 1971, Kolożwar/Cluj-Napoca, Rumunia) – od 1990 r. mieszka w Budapeszcie. Studiowała filologię węgierską i rosyjską na stołecznym Uniwersytecie im. Loránda Eötvösa, gdzie doktoryzowała się z literatury rosyjskiej. Jest zastępcą redaktora naczelnego czasopisma „Teatr”, krytykiem teatralnym, adiunktem na Uniwersytecie Teatralnym i Filmowym w Kolożwarze, redaktorem licznych publikacji związanych z historią teatru, a także prozatorką i tłumaczem literatury pięknej. W 2010 r. za książkę Dom kata została odznaczona nagrodą dla debiutu literackiego przez Siedmiogrodzką Fundację dla Literatury Węgierskiej. W 2013 r. opublikowano jej drugą opowieść Na waleta – Dwoje lekarzy w Siedmiogrodzie. W tym samym roku została laureatką nagrody im. Pála Békésa za stworzenie w obu powieściach nowego rodzaju sagi rodzinnej, wplecionej w wątki historiograficzne dwudziestowiecznego Kolożwaru. 17 października 2014 r. otrzymała nagrodę im. Tibora Déryego za wyjątkowe zasługi dla węgierskiej literatury, została uhonorowana także prestiżową nagrodą im. Sándora Máraiego w 2015 roku.