Stowarzyszenie Autorów ZAiKS
Plagiat – definicja, rodzaje, odpowiedzialność
W prawie autorskim nie ma legalnej definicji plagiatu. Pośrednio definicję taką zawiera art. 115 ustawy o prawie autorskim, penalizując czyn polegający na przywłaszczeniu sobie autorstwa lub wprowadzeniu w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu. Mowa tu więc o sytuacji, w której plagiator świadomie, z zamiarem bezpośrednim przypisuje sobie autorstwo cudzego utworu lub wprowadza innych w błąd co do autorstwa. Plagiatem jest także podanie się niezgodnie z prawdą za współautora dzieła.*
Praktyka określiła kilka głównych znamion plagiatu: „Z istoty plagiatu wynika, że dochodzi do niego wówczas, gdy następuje wykorzystanie elementów cudzego utworu w takim stopniu, iż brak jest twórczej działalności plagiatora i jego utwór nie nosi cech oryginalności. Niezbędne jest zatem zapoznanie się przez niego z treścią i formą utworu stanowiącego źródło materiału przejętego do utworu własnego”.**
Istnieją różne rodzaje plagiatów. Najbardziej oczywista jest sytuacja, gdy ktoś publikuje utwór podpisując go swoim nazwiskiem, choć sam go nie stworzył. W tym przypadku mówimy o plagiacie jawnym. Wyróżniamy też plagiat częściowy lub ukryty. Plagiat częściowy występuje wtedy, gdy w swoim utworze jego twórca wykorzystuje obszerną część cudzej pracy, w sposób, który nie może być uznany za korzystanie z prawa cytatu (np. zapożyczony fragment jest bardzo obszerny, nie ma informacji, że to cytat). Plagiatem ukrytym jest wykorzystywanie czyjegoś utworu w całości lub we fragmencie bez wskazania autora i źródła cytatu. Plagiat taki występuje także, gdy autor nie cytuje dosłownie cudzego dzieła, ale wyraża te same tezy tylko w inny sposób – de facto pisze zatem to samo, używając odmiennych słów. Zdarza się, że udowodnienie plagiatu, szczególnie częściowego lub ukrytego, nie jest proste. Istnieją jednak narzędzia, które to ułatwiają np. oświadczenia stron, zeznania świadków, czy opinie biegłych.
Osoba popełniająca plagiat musi liczyć się z konsekwencjami natury: dyscyplinarnej, cywilnej, karnej.
Odpowiedzialność dyscyplinarna jest zawsze konsekwencją odrębnych regulacji np. uczelnie wyższe na ogół uchwalają regulaminy, które przewidują kary za popełnienie plagiatu. Karą za takie przewinienie może być nawet usunięcie z uczelni lub rozwiązanie umowy o pracę. Regulaminom podlegają tylko osoby związane z daną instytucją np. na uczelni są to jej studenci i pracownicy.
Odpowiedzialność cywilna występuje wówczas, gdy naruszenie dotyka chronionych interesów osób trzecich. Plagiat zawsze narusza osobiste prawa twórcy, w szczególności prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem. Plagiat z reguły narusza także prawa majątkowe - ponieważ twórca ma prawo otrzymywać wynagrodzenie za korzystanie z jego dzieła. W przypadku naruszenia praw osobistych, czyli wtedy gdy autorstwo dzieła zostanie błędnie oznaczone, twórca ma prawo żądania zaniechania naruszenia poprzez wprowadzenie prawidłowego oznaczenia. Jeśli to nie wystarczy, bo np. błąd został powszechnie zauważony, może żądać także publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści, na przykład w prasie. Autor ma także prawo żądać przekazania odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny. Jeśli natomiast naruszone zostaną prawa majątkowe autora, ma on prawo żądać zaniechania naruszenia. Roszczenie to nie jest uzależnione od wystąpienia szkody czy winy naruszającego. Istotny jest jedynie fakt naruszenia czyli wkroczenia w wyłączne prawa autora do utworu. Autor może żądać usunięcia skutków naruszenia, przez co należy przede wszystkim rozumieć czynności faktyczne, takie jak zniszczenie bądź wycofanie z obrotu bezprawnie wytworzonych egzemplarzy dzieła. Autorowi przysługuje również roszczenie o naprawienia wyrządzonej szkody, wydania uzyskanych korzyści, a także żądanie podania wyroku do publicznej wiadomości.
Co do odpowiedzialności karnej – popełnienie plagiatu jest penalizowane na podstawie wspomnianego już wcześniej artykułu 115 ustawy o prawie autorskim. Za jego naruszenie grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
Swoistym rodzajem plagiatu jest autoplagiat tj. ponowne wykorzystanie przez autora swojego własnego dzieła, bez zmian lub z modyfikacjami mającymi cechy opracowania, bez ujawnienia informacji o utworze pierwotnym. Może to być na przykład ponowne wydanie tego samego artykułu bez wskazania, że był już publikowany. Zdarza się, że np. naukowcy w celu powiększenia swojego dorobku naukowego publikują kilkukrotnie ten sam artykuł czy pracę naukową, czasem z niewielkimi zmianami, nie informując, że tezy tam postawione były już przedstawione.
Autoplagiat nie stanowi naruszenia prawa autorskiego - ma to istotne znaczenie, gdyż z popełnieniem autoplagiatu nie wiąże się odpowiedzialność na gruncie tych przepisów. Autorowi przysługują prawa do własnego dzieła, może go dowolnie przerabiać, opracowywać i decydować o jego losie, a żadne z tych działań nie stanowi naruszenia prawa autorskiego. Osoba popełniająca autoplagiat może być jednak pociągnięta do odpowiedzialności na gruncie innych przepisów np. prawa pracy, prawa cywilnego czy przepisów wewnętrznych np. uczelni.
Z wyjątkową sytuacją mamy do czynienia gdy autor sprzedał lub podarował prawa majątkowe do swego utworu, a następnie popełnił autoplagiat - wówczas jest on odpowiedzialny wobec nabywcy także z tytułu naruszenia prawa autorskiego.
*Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2003 r. sygn. akt V CK 391/02, OSNC 2004/12/203
**Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 września 1995 r. I ACr 620/95
ZAiKS:
ZAiKS to organizacja o ponad dziewięćdziesięcioletniej tradycji. Stowarzyszenie Autorów ZAiKS powstało w 1918 roku z inicjatywy twórców, którzy zrzeszyli się, aby wspólnie chronić swoje interesy twórcze. Początkowo nosiło nazwę Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych, czyli w skrócie ZAiKS. Możesz zapoznać się z naszą historią, a także dowiedzieć się więcej o działalności Stowarzyszenia.
Poznaj strukturę Stowarzyszenia oraz procedury w nim stosowane.
W tej części serwisu znajdziesz także informacje na temat podstaw prawnych działania ZAiKS-u.
Dowiedz się o nas więcej! Dlaczego warto zostać członkiem ZAiKS-u?
